Câu 1:Tác nhân gây bệnh sốt rét?
Loài muỗi Anopheles đốt máu người bệnh có mang ký sinh trùng sốt rét
Các nguyên nhân mắc bệnh sốt rét ngoài muỗi truyền bệnh
Trong các thông điệp truyền thông giáo dục phòng, chống sốt rét đến với cộng đồng; người dân thường biết bệnh sốt rét do muỗi truyền và trung gian truyền bệnh sốt rét thường được đề cập là loài muỗi Anopheles đốt máu người bệnh có mang ký sinh trùng sốt rét và truyền bệnh sang cho người lành khi muỗi đốt máu người lành. Một số người hỏi ngoài muỗi truyền bệnh, còn có nguyên nhân nào khác ?
Qua quá trình thực hiện công tác truyền thông giáo dục về phòng, chống sốt rét ở cơ sở để nâng cao kiến thức cho cộng đồng; khi điều tra, khảo sát đánh giá kết quả đều ghi nhận người dân hiểu biết bệnh sốt rét do muỗi truyền thường chiếm tỷ lệ cao. Trước đây đồng bào các dân tộc thiểu số sống ở vùng cao, miền núi cho rằng bệnh sốt rét là do ma thiêng, nước độc ... nhưng hiện nay quan niệm này không còn nữa do người dân đã được nâng cao nhận thức từ công tác truyền thông giáo dục sức khoẻ. Tuy vậy, một số người vẫn muốn hiểu biết thêm, ngoài muỗi truyền, bệnh sốt rét còn do nguyên nhân nào khác ?
Bệnh sốt rét do truyền máu
Trong trường hợp phẩu thuật ngoại khoa hay điều trị nội khoa, một số bệnh nhân cần được can thiệp bằng biện pháp truyền máu. Nếu trong bịch máu truyền có mang ký sinh trùng sốt rét từ người cho máu mà không được xét nghiệm cẩn thận phát hiện mầm bệnh để loại bỏ thì người nhận máu sẽ có cơ hội bị mắc bệnh sốt rét do truyền máu. Trên thực tế, một số bệnh viện đã gặp phải tình trạng này do không bảo đảm được vấn đề an toàn truyền máu do lấy máu của những người cho máu có mang mầm bệnh. Ngoài chương trình hiến máu nhân đạo được phát động thành phong trào, một số trường hợp người cho máu do hoàn cảnh kinh tế gặp nhiều khó khăn, môi trường lao động thường ở vùng có sốt rét lưu hành nên dễ bị mắc bệnh. Khi các đối tượng này cho máu với mục đích hưởng được chế độ bồi dưỡng hỗ trợ, nếu xét nghiệm viên không thận trọng khi xem xét mẫu máu người cho thì trong máu sẽ mang các mầm bệnh, trong đó có ký sinh trùng sốt rét. Nguy cơ sốt rét do truyền máu có khả năng tăng lên khi những người cho máu có đi du lịch, đi nghỉ, đi công tác ở các vùng sốt rét lưu hành và bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét. Sự tồn tại của ký sinh trùng sốt rét trong cơ thể người tùy theo từng chủng loại, nếu không bị tái nhiễm thì Plasmodium falciparum có thể tồn tại từ 6-8 tháng, Plasmodium vivax và Plasmodium ovale có thể tồn tại từ 5-7 năm, Plasmodium malariae có thể tồn tại trên 30 năm. Khi máu được lấy từ người cho máu có mang mầm bệnh và bảo quản ở nhiệt độ 4oC, ký sinh trùng sốt rét có thể tồn tại trong máu lưu trữ khoảng 15 ngày, đặc biệt khi chất chống đông chứa dextrose. Trong vùng sốt rét lưu hành hoặc người đi từ vùng sốt rét lưu hành trở về, cần kiểm tra ký sinh trùng sốt rét thật cẩn thận đối với những người cho máu. Bệnh sốt rét do truyền máu có thời gian ủ bệnh ngắn hơn bình thường. Tuy vậy cũng có những trường hợp thời gian ủ bệnh kéo dài từ 30-90 ngày. Bệnh cảnh lâm sàng mắc phải thường nhẹ, ít tái phát kể cả trong máu truyền có chủng loại Plasmodium vivax. Một số các trường hợp được ghi nhận sốt rét do truyền máu có bệnh cảnh lâm sàng rất nặng, thậm chí bị tử vong vì xảy ra trên thể trạng bệnh nhân bị suy yếu nhiều và chẩn đoán nguyên nhân để có biện pháp can thiệp quá muộn.
Bệnh sốt rét do bẩm sinh
Nếu người phụ nữ mang thai bị mắc bệnh sốt rét thì khả năng có thể truyền bệnh sang cho con. Trường hợp này gọi là sốt rét bẩm sinh và rất hiếm gặp, chỉ chiếm khoảng từ 1-3‰. Nhau thai dễ dàng bị ký sinh trùng sốt rét xâm nhập nhưng vẫn giữ vai trò lọc máu. Ký sinh trùng sốt rét từ máu người mẹ có thể xâm nhập sang máu thai nhi qua những chỗ lá nhau bị tổn thương, bị nhiễm ký sinh trùng quá mức hoặc khi màng nhau bong ra. Có hai loại bệnh sốt rét do người mẹ truyền sang cho con khi sinh hay còn gọi là sốt rét ở trẻ sơ sinh:
-Sốt rét bẩm sinh thực thụ do bị tổn thương lớp tế bào nhau thai ngăn cách giữa máu của người mẹ và người con, làm cho ký sinh trùng sốt rét dễ dàng chui lọt qua. Trường hợp này chỉ xảy ra trong thời kỳ thai nghén và rất hiếm gặp. Sốt rét bẩm sinh thực thụ dễ gây nên tình trạng sẩy thai, đẻ non, trẻ sơ sinh bị thiếu cân, xanh xao, gầy yếu, thường hay sốt, có gan to, lách to, vàng da và niêm mạc ngay từ khi sinh ra, tỷ lệ tử vong sơ sinh cao.
-Sốt rét bẩm sinh giả tạo hay còn gọi là sốt rét ở trẻ sơ sinh do bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét từ người mẹ truyền sang cho con sau khi sinh, trẻ thường sinh ra đủ tháng, đủ cân, triệu chứng của bệnh sốt rét xuất hiện muộn khoảng từ 3-5 tuần hay lâu hơn sau khi trẻ chào đời.
Nguy cơ sốt rét bẩm sinh thường xảy ra ở những trẻ có mẹ bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét và mới vào vùng sốt rét, không có tính miễn dịch đối với bệnh. Việc chẩn đoán sốt rét bẩm sinh rất khó vì thường ở dưới dạng không có triệu chứng rõ ràng hoặc ít triệu chứng. Một số các trường hợp cũng có thể gặp sốt rét bẩm sinh duới thể nặng với triệu chứng sốt liên tục, bị rối loạn tiêu hóa, thậm chí có cả sốt rét thể ác tính.
Như vậy, sốt rét là bệnh ngoài nguyên nhân do muỗi truyền; bệnh có thể bị mắc phải do truyền máu có ký sinh trùng sốt rét và do người phụ nữ mang thai mắc sốt rét với khả năng truyền sang cho con. Để đề phòng bị mắc bệnh sốt rét từ nguyên nhân truyền máu, những xét nghiệm viên ở Khoa Huyết học và truyền máu của các bệnh viện cần thận trọng khi xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng sốt rét cũng như các loại mầm bệnh khác trong mẫu máu người cho để loại bỏ trước khi lấy máu, bảo đảm vấn đề an toàn truyền máu. Để đề phòng sốt rét bẩm sinh do nguyên nhân từ người phụ nữ mang thai mắc bệnh sốt rét có khả năng truyền bệnh sang cho con, cần quản lý chặt chẽ đối tượng này để phát hiện, điều trị bệnh kịp thời, bảo đảm an toàn cho cả mẹ lẫn con. Khi người phụ nữ mang thai mắc sốt rét thường có sốt cao, dễ bị sẩy thai, thai chết lưu, người mẹ thiếu máu nặng, đặc biệt là ở những người có thai lần đầu và thường xảy ra vào quý hai của thai kỳ do thiếu acid folic. Hồng cầu bị nhiễm ký sinh trùng bị vón kết trong nhau thai gây nên tình trạng viêm nhau thai dẫn đến trẻ sơ sinh bị thiếu cân, đẻ non. Vấn đề sốt rét do truyền máu và sốt rét do bẩm sinh cần được các cơ sở y tế đặc biệt quan tâm mặc dù đây là những trường hợp hiếm gặp.
