W
woonopro
[ Series ] Sử Ký Tư Mã Thiên
Nay tôi đã bị trói tay chân,chịu roi vọt,bị giam trong tường ngục,lúc bấy giờ thấy viên lại coi ngục thì dập đầu xuống đất,thấy bọn lính canh ngục thì lòng lại bồi hồi.Tại sao vậy? Đó là vì cái uy cũ đã mất,thế đành phải chịu. Đã đến cảnh ấy mà còn nói không nhục,thì thật là hạng mặt dầy mày giạn mà thôi.Có gì đáng quý ?
Vả chăng,Tây Bá là bá bị giam ở Dĩu Lý,Lý Tư là tướng mắc cả năm hình (16),Hoài Âm làm vương,mang gông ở đất Trần,Bành Việt ,Trương Ngao quay mặt phía nam tự xưng “Cô” (17) đều bị bỏ ngục ,chịu tội.Giáng Hầu giết bọn họ Lữ,quyền nghiêng cả ngũ bá,xưa đã từng bị tù ở Thỉnh Thất (18),Ngụy Kỳ là đại tướng,mặc áo tù mang gông,Lữ Bố xích tay làm tên nô lệ cho Chu Gia,Quán Phu (19) chịu nhục trong dinh thừa tướng.Những người này thân đều làm vương,hầu,tướng quân,thừa tướng,danh tiếng vang lừng đến nước láng giềng,nhưng khi mắc vào tội,không thể cả quyết tự sát.Trong cảnh trần ai,xưa nay đều như thế,nói không nhục có được đâu!
Cứ thế mà xem , đủ thấy rõ dũng cảm hay nhút nhát, là ở cái thế mà ra,mạnh hay yếu là ở tình hình mà ra.Chứ có gì đáng lạ?Con người ta không thể sớm giữ ở ngoài quy tắc,dần dần sa sút,lâm vào cảnh roi vọt,khi ấy muốn làm cho ra khí tiết thì sao cho được?Cổ nhân sỡ dĩ cẩn thận về việc bắt đại phu chịu hình phạt,có lẽ là như thế. Ôi !Nhân tình ai chẳng thích sống ghét chết,nhớ cha mẹ thương vợ con,nhưng đến khi bị nghĩa lý khích động nên mới phải làm điều cực chẳng đã.Nay tôi không may sớm mất cha mẹ,không có anh em thân thích,chỉ trơ trọi một mình,Thiếu Khanh xem tôi đối với vợ con như thế nào.Vả chăng kẻ dũng không cần phải chịu chết để giữ khí tiết,kẻ nhát gan mến nghĩa,cái gì cũng gắng làm được.Tôi tuy hèn nhát,tham sống,nhưng cũng biết cái lẽ nên chăng,có đâu đến nổi tự dìm mình vào trong cái nhục gông trói thế này !Kìa hạng tỳ thiếp,tôi tớ,còn biết tự quyết,huống tôi lại không làm được sao?Sở dĩ tôi chịu nhục sống vơ vẩn,nín nhịn cố sống ở nơi dơ bẩn mà không từ chối,là vì lòng riêng có điều chưa làm được hết,cho rằng trọn đời rồi mà văn chương không nêu cho đời sau thấy được là sự nhục.
Người xưa giàu sang mà danh bị vùi dập kể không hết.Chỉ có những người trác việt phi thường là được người ta nhắc đến mà thôi.Văn Vương bị giam diễn giải Chu Dịch,Trọng Ni gặp nạn làm kinh Xuân Thu,Khuất Nguyên bị đuổi nên ngâm Lý Tao,Tả Khâu bị mù nên có Quốc Ngữ (20),Tôn Tẩn bị chặt chân,trình bày binh pháp,Bất Vi bị đày sang đất Thục, đất Lữ Lâm (21) còn truyền lại ở đời,Hàn Phi bị tù ở Tần,viết Thuyết Nan và Cô Phẩn (22),Kinh Phi ba trăm thiên phần lớn do thánh hiền phát phẫn mà làm ra.Những người này đều có cái uất ức trong lòng không bày tỏ được đạo của mình,cho nên thuật việc cũ để lại cho người sau này vậy.Kìa xem Tả Khâu không có mắt,Tôn Tẫn bị chặt chân,trọn đời không thể làm được việc gì,nên lui về viết sách để hả điều căm giận,mong lấy câu văn suông để cho đời biết đến mình.Tôi trộm không chịu nhún nhường,cũng muốn ký thác mình vào những lời tầm thường,tìm kiếm thu nhặt những chuyện cũ bỏ sót trong thiên hạ,xét qua việc làm,tóm tắt trước sau,xét việc thành,bại,hứng ,vọng,trên từ Hiên Viên (23) dưới đến ngày nay,làm mười biểu,mười hai bản kỷ,tám thư,ba mươi thế gia,bảy mươi liệt truyện,cộng tất cả là một trăm ba mươi thiên. Ý tôi cũng muốn xét trong khoảng trời đất,thấu suốt sự biến đổi từ xưa đến nay;làm thành lời nói của một nhà.Nhưng khởi thảo chưa xong thì gặp phải cái họa này !Tiếc sách chưa xong nên chịu cực hình mà không có vẻ giận.Giá tôi đã làm xong sách ấy rồi,cất giấu nó vào nơi danh sơn,truyền cho con người của nó,phát khắp các ấp lớn, đô thị to,thì tôi cũng xin liều với cái nhục kia,dù bị giết vạn lần cũng có gì là hối hận.
Thế nhưng điều đó có thể bàn với bậc tri giả,chứ khó lòng với bọn tục nhân.Vả chăng đã thất bại rồi thì khó ăn nói ở nơi thấp hèn bị lắm kẻ chê bai.Tôi vì nói năng mà mắc phải cái vạ này,lại thêm bị hàng xóm chê cười,làm nhục cả cha ông,còn mặt mũi nào mà lại bước đến nấm mồ của cha mẹ nữa?Tuy đến trăm đời cũng chỉ có thêm ô nhục mà thôi.
Cho nên, ruột một ngày chín lần quặn đau,ngồi bâng khuâng như mất cái gì, đi ra thì không biết đi đâu.Mỗi khi nghĩ đến điều nhục đó thì mồ hôi vẫn cứ đầm lưng ướt áo.Thân mình làm quan ở nơi khuê các,muốn ẩn mình vào nơi hang sâu núi thẩm nào được đâu !Cho nên đành nổi chìm theo tục,luồn cúi theo đời để mong thỏa được cái điều điên dại này.
Nay tôi được Thiếu Khanh dạy phải cử người hiền tiến kẻ sĩ chẳng phải ngược với lòng riêng của tôi sao?Dù muốn tô vẽ những lời phù phiếm, để tự bào chữa thì cũng vô ích,thế lực chẳng tin,chỉ thêm nhục nhã !Dẫu sao đợi đến ngày chết việc phải trái mới định.
Thơ không thể nói hết ý,chỉ bày qua lời lẽ quê mùa.Kính lạy hai lạy (24)
THƯ TRẢ LỜI NHÂN AN
Nay tôi đã bị trói tay chân,chịu roi vọt,bị giam trong tường ngục,lúc bấy giờ thấy viên lại coi ngục thì dập đầu xuống đất,thấy bọn lính canh ngục thì lòng lại bồi hồi.Tại sao vậy? Đó là vì cái uy cũ đã mất,thế đành phải chịu. Đã đến cảnh ấy mà còn nói không nhục,thì thật là hạng mặt dầy mày giạn mà thôi.Có gì đáng quý ?
Vả chăng,Tây Bá là bá bị giam ở Dĩu Lý,Lý Tư là tướng mắc cả năm hình (16),Hoài Âm làm vương,mang gông ở đất Trần,Bành Việt ,Trương Ngao quay mặt phía nam tự xưng “Cô” (17) đều bị bỏ ngục ,chịu tội.Giáng Hầu giết bọn họ Lữ,quyền nghiêng cả ngũ bá,xưa đã từng bị tù ở Thỉnh Thất (18),Ngụy Kỳ là đại tướng,mặc áo tù mang gông,Lữ Bố xích tay làm tên nô lệ cho Chu Gia,Quán Phu (19) chịu nhục trong dinh thừa tướng.Những người này thân đều làm vương,hầu,tướng quân,thừa tướng,danh tiếng vang lừng đến nước láng giềng,nhưng khi mắc vào tội,không thể cả quyết tự sát.Trong cảnh trần ai,xưa nay đều như thế,nói không nhục có được đâu!
Cứ thế mà xem , đủ thấy rõ dũng cảm hay nhút nhát, là ở cái thế mà ra,mạnh hay yếu là ở tình hình mà ra.Chứ có gì đáng lạ?Con người ta không thể sớm giữ ở ngoài quy tắc,dần dần sa sút,lâm vào cảnh roi vọt,khi ấy muốn làm cho ra khí tiết thì sao cho được?Cổ nhân sỡ dĩ cẩn thận về việc bắt đại phu chịu hình phạt,có lẽ là như thế. Ôi !Nhân tình ai chẳng thích sống ghét chết,nhớ cha mẹ thương vợ con,nhưng đến khi bị nghĩa lý khích động nên mới phải làm điều cực chẳng đã.Nay tôi không may sớm mất cha mẹ,không có anh em thân thích,chỉ trơ trọi một mình,Thiếu Khanh xem tôi đối với vợ con như thế nào.Vả chăng kẻ dũng không cần phải chịu chết để giữ khí tiết,kẻ nhát gan mến nghĩa,cái gì cũng gắng làm được.Tôi tuy hèn nhát,tham sống,nhưng cũng biết cái lẽ nên chăng,có đâu đến nổi tự dìm mình vào trong cái nhục gông trói thế này !Kìa hạng tỳ thiếp,tôi tớ,còn biết tự quyết,huống tôi lại không làm được sao?Sở dĩ tôi chịu nhục sống vơ vẩn,nín nhịn cố sống ở nơi dơ bẩn mà không từ chối,là vì lòng riêng có điều chưa làm được hết,cho rằng trọn đời rồi mà văn chương không nêu cho đời sau thấy được là sự nhục.
Người xưa giàu sang mà danh bị vùi dập kể không hết.Chỉ có những người trác việt phi thường là được người ta nhắc đến mà thôi.Văn Vương bị giam diễn giải Chu Dịch,Trọng Ni gặp nạn làm kinh Xuân Thu,Khuất Nguyên bị đuổi nên ngâm Lý Tao,Tả Khâu bị mù nên có Quốc Ngữ (20),Tôn Tẩn bị chặt chân,trình bày binh pháp,Bất Vi bị đày sang đất Thục, đất Lữ Lâm (21) còn truyền lại ở đời,Hàn Phi bị tù ở Tần,viết Thuyết Nan và Cô Phẩn (22),Kinh Phi ba trăm thiên phần lớn do thánh hiền phát phẫn mà làm ra.Những người này đều có cái uất ức trong lòng không bày tỏ được đạo của mình,cho nên thuật việc cũ để lại cho người sau này vậy.Kìa xem Tả Khâu không có mắt,Tôn Tẫn bị chặt chân,trọn đời không thể làm được việc gì,nên lui về viết sách để hả điều căm giận,mong lấy câu văn suông để cho đời biết đến mình.Tôi trộm không chịu nhún nhường,cũng muốn ký thác mình vào những lời tầm thường,tìm kiếm thu nhặt những chuyện cũ bỏ sót trong thiên hạ,xét qua việc làm,tóm tắt trước sau,xét việc thành,bại,hứng ,vọng,trên từ Hiên Viên (23) dưới đến ngày nay,làm mười biểu,mười hai bản kỷ,tám thư,ba mươi thế gia,bảy mươi liệt truyện,cộng tất cả là một trăm ba mươi thiên. Ý tôi cũng muốn xét trong khoảng trời đất,thấu suốt sự biến đổi từ xưa đến nay;làm thành lời nói của một nhà.Nhưng khởi thảo chưa xong thì gặp phải cái họa này !Tiếc sách chưa xong nên chịu cực hình mà không có vẻ giận.Giá tôi đã làm xong sách ấy rồi,cất giấu nó vào nơi danh sơn,truyền cho con người của nó,phát khắp các ấp lớn, đô thị to,thì tôi cũng xin liều với cái nhục kia,dù bị giết vạn lần cũng có gì là hối hận.
Thế nhưng điều đó có thể bàn với bậc tri giả,chứ khó lòng với bọn tục nhân.Vả chăng đã thất bại rồi thì khó ăn nói ở nơi thấp hèn bị lắm kẻ chê bai.Tôi vì nói năng mà mắc phải cái vạ này,lại thêm bị hàng xóm chê cười,làm nhục cả cha ông,còn mặt mũi nào mà lại bước đến nấm mồ của cha mẹ nữa?Tuy đến trăm đời cũng chỉ có thêm ô nhục mà thôi.
Cho nên, ruột một ngày chín lần quặn đau,ngồi bâng khuâng như mất cái gì, đi ra thì không biết đi đâu.Mỗi khi nghĩ đến điều nhục đó thì mồ hôi vẫn cứ đầm lưng ướt áo.Thân mình làm quan ở nơi khuê các,muốn ẩn mình vào nơi hang sâu núi thẩm nào được đâu !Cho nên đành nổi chìm theo tục,luồn cúi theo đời để mong thỏa được cái điều điên dại này.
Nay tôi được Thiếu Khanh dạy phải cử người hiền tiến kẻ sĩ chẳng phải ngược với lòng riêng của tôi sao?Dù muốn tô vẽ những lời phù phiếm, để tự bào chữa thì cũng vô ích,thế lực chẳng tin,chỉ thêm nhục nhã !Dẫu sao đợi đến ngày chết việc phải trái mới định.
Thơ không thể nói hết ý,chỉ bày qua lời lẽ quê mùa.Kính lạy hai lạy (24)