- 29 Tháng mười 2018
- 3,304
- 4,365
- 561
- TP Hồ Chí Minh
- THCS Nguyễn Hiền
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
Chắc suất Đại học top - Giữ chỗ ngay!!
ĐĂNG BÀI NGAY để cùng trao đổi với các thành viên siêu nhiệt tình & dễ thương trên diễn đàn.
Hiện nay, nhiều tài liệu và sách giáo khoa các học sinh đang học thì viết khác nhau: 29 vạn quan Thanh, 9 vạn quân Thanh, rồi 7 vạn quân Thanh xâm lược nước ta và chúng bị gần 10 vạn quân Tây Sơn của Quang Trung đánh tan ở trận Ngọc Hồi - Đống Đa. Bạn hãy trả lời câu hỏi trắc nghiệm sau
Xin cung cấp mốt số tư liệu mới để các học sinh tham khảo:
* Về phía quân Thanh chuẩn bị xâm lược thì:
- Lúc đầu khi vua Lê chuẩn bị cầu viện nhà Thanh vào tháng 10/1788, Càn Long sai Tổng đốc Vân - Quý viết bản hịch phao tin quân Thanh có đến mấy vạn người (trích từ Trang Cát Phát, Thanh Cao Tông Thập Toàn Võ Công Nghiên Cứu, Ðài Loan Cố Cung Tùng San, Giáp Chủng số 26, tháng 6 năm 1982)
* Ngày 27/9/1788, đại quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị làm tổng chỉ huy chuẩn bị xuất quân. Thanh phần quân Thanh xuất phát như sau (các số liệu này trích từ sách của Lai Phúc Thuận, Càn Long Trọng Yếu Chiến Tranh chi Quân Nhu Nghiên Cứu):
- Cánh quân Lưỡng Quảng có lúc đầu có trên 18.000 người, không tính phu phen. Cánh quân của Quảng Đông khi đến chỗ biên giới vào ngày 25/11/1788 có 21.500 quân, 751 ngựa. Trên đường tiến từ biên giới về Thăng Long dài 600 dặm, đi 10 ngày và lập 17 kho lương dọc đường đi với 2.000 quân canh giữ. Vua Thanh đầu tư cho cánh quân này tới 22,153 lượng bạc, gạo 2,804 thạch; mỗi người lính Thanh đi được cấp từ 2 đến 5 phu chuyên chở lương
- Cánh quân Vân - Quý có 8.000 lính chính quy, dùng 20.000 dân phu, 4.000 ngựa và bò để tải lương ( số phu và tải lương trích đoạn trong Sư Phạm, Chinh An Nam ký lược)
- Số lượng dân phu là 54.000 người của Quảng Tây, 20.000 người của Vân Quý vận chuyển 40.000 thạch gạo (một thạch = 74,5 kg)
- Tổng chi phí xâm lược của quân Thanh: lúc đầu lấy 30 vạn lượng của Quảng Tây, về sau một Tổng đốc tính toán để các tỉnh khác chi thêm 50 vạn lượng mới đủ để chi phí cho cuộc chiến. Đã thế lương bổng của quân lính bị ăn bớt, nếu tính một tháng thì phó tướng bị bớt đi 2 lượng 4 tiền, tham tướng, du kích 1 lượng 2 tiền, đô ti 9 tiền, thủ bị 6 tiền, thiên thống 8 tiền, bả tổng, ngoại ủy 3 tiền, binh lính phu phen 3 tiền. Ðổ đồng ra lương lậu bị giảm khoảng 30%, trong đó thiên tổng, binh đinh bị giảm nhiều nhất
- Liên lạc thì quân Thanh đặt đến 40 trạm, mỗi trạm có 20 con ngựa (lúc đầu dự kiến là hơn 50 trạm)
=> Về sự thật, quân chính quy nhà Thanh sang xâm lược Việt Nam có tổng số quân không quá 5 vạn người (theo Lại Phúc Thuận, Sách đã dẫn)
* Khi quân Thanh tiến sang nước ta, nghĩa quân Tây Sơn ở Lạng Sơn chống trả quyết liệt. Sử cũ chỉ cho biết quân cua Phan Văn Lân là 1.000 người được lệnh ra biên giới chống giữ. Sử nhà Thanh thổi phồng rằng nghĩa quân Tây Sơn đóng ở 6 nơi với số quân dao động từ 2.000 đến 4.000 quân (thực ra có vài trăm quân giữ và chặn giặc mà thôi)
* Đến Thị Cầu (8/12/1788), 10.000 quân Thanh (Tôn Sĩ Nghị nói phao lên là 10 vạn quân) tiến đánh; sau đó 200 nghĩa quân Tây Sơn phản công nhưng không thành, bị quân Thanh bắt mất 79 người (137)
* Tại trận Ha Hộ (9/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn cũng bị quân Thanh đánh bại và tổn thất hơn 100 người, 52 người còn lại quân Thanh bắt giết để thị uy
* Ở trận sông Thương (13 - 14/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn chiến đấu anh dũng với quân xâm lược Thanh mất 2 ngày, kết quả quân ta tử trận hơn 1.000 người (theo báo cáo của Tôn Sĩ Nghị), 500 người bị bắt
* Ở trận Phú Lương (16/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn đụng độ với 100 quân Thanh đang vượt sông, kết quả quân ta cũng thất bại và hi sinh mất 17 người
* Cuối tháng 12/1788, nghĩa quân Tây Sơn quyết định để lại 3.000 quân giữ Bắc Hà (có tài liệu nói 8.000 quân) và theo ghi chép của sử nhà Nguyễn (Đại Nam chính biên liệt truyện) thì tướng Ngô Văn Sơ sai quân đóng ở Tam Điệp rồi cho người về báo Phú Xuân.
* Quân Thanh vào Thăng Long, và đến hơn 9g đêm ngày 17/12/1788 vua Lê Chiêu Thống gặp Tôn Sĩ Nghị. Ngày 19/12/1788, Tôn Sĩ Nghị làm lễ phong vương cho vua Lê tại Thăng Long
* Ngày Nguyên Huệ lên ngôi Hoàng đế chép khác nhau: 22/12/1788 (Đại Nam chính biên liệt truyện), 20/1/1789 (Hoàng Lê nhất thống chí), 8/11/1788 (thư của giáo sĩ lưu trong Nha văn khố quốc gia Paris). Nhưng trong Chiếu lên ngôi do Ngô Thì Nhậm soạn, thì Nguyễn Huệ lên ngôi ngày 19/12/1788
Theo Đại Nam chính biên liệt truyện, thời điểm vua Quang Trung ra duyệt binh ở Nghệ An thì lực lượng nghĩa quân Tây Sơn lúc đó hơn 10 vạn, hơn vài trăm voi chiến
+ Diễn biến:
- Ngày 25 tháng Chạp năm Kỷ Dậu (20/1/1789), nghĩa quân đánh bại quân nhà Lê ở Kẻ Vinh (theo ghi chép của giáo sĩ là quan quân nhà Lê đại bại và sứ giả đem hung tin về kinh đô)
- Ngày 29 tháng Chạp (24-1-1789), quân Tây Sơn bắt đầu tấn công. Ngày 30 tháng Chạp năm Kỷ Dậu (25/1/1789), nghĩa quân Tây Sơn vượt sông Gián Khẩu đánh tan quân Lê
- Sáng mùng 2 Tết (27/1/1789), vua Lê sang báo tin nghĩa quân Tây Sơn tiến gần đến kinh đô, nhưng Tôn Sĩ Nghị vỗ về và bỏ qua; nhưng hắn cử 5.700 quân Thanh ra chặn nghĩa quân, đồng thời cho 3.000 quân Thanh của Trương Triều Long ra đóng giữ Hà Hồi.
- Tại trận Hà Hồi, nghĩa quân Tây Sơn đánh liên tục trong hai ngày mùng 3 (28/1/1789) và sáng mùng 4 Tết (29/1/1789)
- Sáng mùng 5 Tết (30/1/1789), vua Quang Trung quyết đánh đồn Ngọc Hồi. Theo Lịch triều tạp kỷ thì mở đầu, nghĩa quân cho 100 thớt voi lên tiến đánh. Tài liệu của Hội truyền giáo Bắc Hà ghi lại nghĩa quân Tây Sơn thiết hại mất nhiều voi nên nhà vua phải bỏ cả voi và ngựa, tự mình đốc chiến, dùng đoản đao giết được nhiều quân lính nhà Thanh dọc đường tiến. Tài liệu khai thác từ tù binh Lao Hiển mà nghĩa quân Tây Sơn bắt được ghi thêm: "Ngày mồng bốn tháng Giêng, quân giặc kéo đến, Lao Hiển đi theo tham tướng đem quân tiếp ứng, đến sáng sớm ngày mồng năm, mấy nghìn quân giặc vây kín doanh trại mà binh còn trong trại không bao nhiêu, Lao Hiển ra lệnh cho lính dùng súng bắn ra, đến trưa thì quân địch càng lúc càng đông, voi cũng đã đến, bắn hỏa tiễn, hỏa cầu như mưa khiến quan quân tán loạn. Sức thấy không giữ nổi nên Lao Hiển vội đem quân phá vòng vây chạy ra khỏi doanh". Một người lính tham gia trận này là Trần Nguyên Nhiếp thuật lại: "Ngày mồng 1 tháng Giêng năm Càn Long 54 [26-1-1789], quân giặc thừa lúc quân ta ăn Tết từ trong núi đột nhiên đổ ra khắp nơi, phất cờ la hét, tư thế cực kỳhung mãnh. Quân ta vội vàng kết trận nghinh địch (...). Sáng sớm ngày mồng 5, voi từ phía sau núi kéo ra. Ta vội vàng dùng đại pháo oanh kích tượng trận. Voi liền chia thành hai cánh vòng ra đằng trước xông thẳng vào đại doanh, Khi đó thế địch đông, ta phải phân ra chống giữ. Quân giặc tập trung như kiến, mạnh như sóng biển ập vào. Nghe nói đại doanh đã bị trận voi xông vào đốt cháy vì chưng mỗi con voi trên lưng đủ chỗ cho ba bốn tên giặc đầu quấn khăn đỏ ngồi ném các loại lưu hoàng, hoả cầu vào mọi nơi để đốt người.". Quân Thanh đại bại, mất nhiều tướng giỏi; quân Tây Sơn tử trận tới 8.000 người (theo Đặng Phương Nghi).
- Trận Đống Đa, nghĩa quân Tây Sơn đánh bại 1.000 quân Thanh, riêng tướng giữ thành là Sầm Nghi Đống bị chết (tài liệu của ta ghi Sầm thắt cổ tự tử; còn theo các quân lính Thanh chạy về nước thì Sầm bị ngã ngựa rồi bị giết chết)
* Quân Thanh vượt sông Nhị tháo chạy về nước: khi bị khoảng 4.000 nghĩa quân Tây Sơn truy kích, Tôn Sĩ Nghị yêu cầu tùy tướng Lý Hóa Long dẫn 200 quân vượt cầu phao về Bắc trước. Hóa Long quýnh quáng quá nên bị trượt chân chết đuối, toàn quân hoảng loạn nên họ Tôn quyết định dùng súng chặn và chặt đứt cầu phao. Khi quân Thanh thoát được về nước, báo cáo của quan lại nhà Thanh là tổng cộng quân lính chết mất 8.000 người, mất tích 5.000 người (theo Trang Cát Phát, Sách đã dẫn) và gần 800 người bị bắt. Tổng số chi phí mà triều đình nhà Thanh đã tiêu vào cuộc chiến ở Đại Việt là 1,346,508 lượng bạc (theo Lại Phúc Thuận).
Tài liệu trích dẫn trong bài:
Xin cung cấp mốt số tư liệu mới để các học sinh tham khảo:
* Về phía quân Thanh chuẩn bị xâm lược thì:
- Lúc đầu khi vua Lê chuẩn bị cầu viện nhà Thanh vào tháng 10/1788, Càn Long sai Tổng đốc Vân - Quý viết bản hịch phao tin quân Thanh có đến mấy vạn người (trích từ Trang Cát Phát, Thanh Cao Tông Thập Toàn Võ Công Nghiên Cứu, Ðài Loan Cố Cung Tùng San, Giáp Chủng số 26, tháng 6 năm 1982)
* Ngày 27/9/1788, đại quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị làm tổng chỉ huy chuẩn bị xuất quân. Thanh phần quân Thanh xuất phát như sau (các số liệu này trích từ sách của Lai Phúc Thuận, Càn Long Trọng Yếu Chiến Tranh chi Quân Nhu Nghiên Cứu):
- Cánh quân Lưỡng Quảng có lúc đầu có trên 18.000 người, không tính phu phen. Cánh quân của Quảng Đông khi đến chỗ biên giới vào ngày 25/11/1788 có 21.500 quân, 751 ngựa. Trên đường tiến từ biên giới về Thăng Long dài 600 dặm, đi 10 ngày và lập 17 kho lương dọc đường đi với 2.000 quân canh giữ. Vua Thanh đầu tư cho cánh quân này tới 22,153 lượng bạc, gạo 2,804 thạch; mỗi người lính Thanh đi được cấp từ 2 đến 5 phu chuyên chở lương
- Cánh quân Vân - Quý có 8.000 lính chính quy, dùng 20.000 dân phu, 4.000 ngựa và bò để tải lương ( số phu và tải lương trích đoạn trong Sư Phạm, Chinh An Nam ký lược)
- Số lượng dân phu là 54.000 người của Quảng Tây, 20.000 người của Vân Quý vận chuyển 40.000 thạch gạo (một thạch = 74,5 kg)
- Tổng chi phí xâm lược của quân Thanh: lúc đầu lấy 30 vạn lượng của Quảng Tây, về sau một Tổng đốc tính toán để các tỉnh khác chi thêm 50 vạn lượng mới đủ để chi phí cho cuộc chiến. Đã thế lương bổng của quân lính bị ăn bớt, nếu tính một tháng thì phó tướng bị bớt đi 2 lượng 4 tiền, tham tướng, du kích 1 lượng 2 tiền, đô ti 9 tiền, thủ bị 6 tiền, thiên thống 8 tiền, bả tổng, ngoại ủy 3 tiền, binh lính phu phen 3 tiền. Ðổ đồng ra lương lậu bị giảm khoảng 30%, trong đó thiên tổng, binh đinh bị giảm nhiều nhất
- Liên lạc thì quân Thanh đặt đến 40 trạm, mỗi trạm có 20 con ngựa (lúc đầu dự kiến là hơn 50 trạm)
=> Về sự thật, quân chính quy nhà Thanh sang xâm lược Việt Nam có tổng số quân không quá 5 vạn người (theo Lại Phúc Thuận, Sách đã dẫn)
* Khi quân Thanh tiến sang nước ta, nghĩa quân Tây Sơn ở Lạng Sơn chống trả quyết liệt. Sử cũ chỉ cho biết quân cua Phan Văn Lân là 1.000 người được lệnh ra biên giới chống giữ. Sử nhà Thanh thổi phồng rằng nghĩa quân Tây Sơn đóng ở 6 nơi với số quân dao động từ 2.000 đến 4.000 quân (thực ra có vài trăm quân giữ và chặn giặc mà thôi)
* Đến Thị Cầu (8/12/1788), 10.000 quân Thanh (Tôn Sĩ Nghị nói phao lên là 10 vạn quân) tiến đánh; sau đó 200 nghĩa quân Tây Sơn phản công nhưng không thành, bị quân Thanh bắt mất 79 người (137)
* Tại trận Ha Hộ (9/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn cũng bị quân Thanh đánh bại và tổn thất hơn 100 người, 52 người còn lại quân Thanh bắt giết để thị uy
* Ở trận sông Thương (13 - 14/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn chiến đấu anh dũng với quân xâm lược Thanh mất 2 ngày, kết quả quân ta tử trận hơn 1.000 người (theo báo cáo của Tôn Sĩ Nghị), 500 người bị bắt
* Ở trận Phú Lương (16/12/1788), nghĩa quân Tây Sơn đụng độ với 100 quân Thanh đang vượt sông, kết quả quân ta cũng thất bại và hi sinh mất 17 người
* Cuối tháng 12/1788, nghĩa quân Tây Sơn quyết định để lại 3.000 quân giữ Bắc Hà (có tài liệu nói 8.000 quân) và theo ghi chép của sử nhà Nguyễn (Đại Nam chính biên liệt truyện) thì tướng Ngô Văn Sơ sai quân đóng ở Tam Điệp rồi cho người về báo Phú Xuân.
* Quân Thanh vào Thăng Long, và đến hơn 9g đêm ngày 17/12/1788 vua Lê Chiêu Thống gặp Tôn Sĩ Nghị. Ngày 19/12/1788, Tôn Sĩ Nghị làm lễ phong vương cho vua Lê tại Thăng Long
* Ngày Nguyên Huệ lên ngôi Hoàng đế chép khác nhau: 22/12/1788 (Đại Nam chính biên liệt truyện), 20/1/1789 (Hoàng Lê nhất thống chí), 8/11/1788 (thư của giáo sĩ lưu trong Nha văn khố quốc gia Paris). Nhưng trong Chiếu lên ngôi do Ngô Thì Nhậm soạn, thì Nguyễn Huệ lên ngôi ngày 19/12/1788
Theo Đại Nam chính biên liệt truyện, thời điểm vua Quang Trung ra duyệt binh ở Nghệ An thì lực lượng nghĩa quân Tây Sơn lúc đó hơn 10 vạn, hơn vài trăm voi chiến
+ Diễn biến:
- Ngày 25 tháng Chạp năm Kỷ Dậu (20/1/1789), nghĩa quân đánh bại quân nhà Lê ở Kẻ Vinh (theo ghi chép của giáo sĩ là quan quân nhà Lê đại bại và sứ giả đem hung tin về kinh đô)
- Ngày 29 tháng Chạp (24-1-1789), quân Tây Sơn bắt đầu tấn công. Ngày 30 tháng Chạp năm Kỷ Dậu (25/1/1789), nghĩa quân Tây Sơn vượt sông Gián Khẩu đánh tan quân Lê
- Sáng mùng 2 Tết (27/1/1789), vua Lê sang báo tin nghĩa quân Tây Sơn tiến gần đến kinh đô, nhưng Tôn Sĩ Nghị vỗ về và bỏ qua; nhưng hắn cử 5.700 quân Thanh ra chặn nghĩa quân, đồng thời cho 3.000 quân Thanh của Trương Triều Long ra đóng giữ Hà Hồi.
- Tại trận Hà Hồi, nghĩa quân Tây Sơn đánh liên tục trong hai ngày mùng 3 (28/1/1789) và sáng mùng 4 Tết (29/1/1789)
- Sáng mùng 5 Tết (30/1/1789), vua Quang Trung quyết đánh đồn Ngọc Hồi. Theo Lịch triều tạp kỷ thì mở đầu, nghĩa quân cho 100 thớt voi lên tiến đánh. Tài liệu của Hội truyền giáo Bắc Hà ghi lại nghĩa quân Tây Sơn thiết hại mất nhiều voi nên nhà vua phải bỏ cả voi và ngựa, tự mình đốc chiến, dùng đoản đao giết được nhiều quân lính nhà Thanh dọc đường tiến. Tài liệu khai thác từ tù binh Lao Hiển mà nghĩa quân Tây Sơn bắt được ghi thêm: "Ngày mồng bốn tháng Giêng, quân giặc kéo đến, Lao Hiển đi theo tham tướng đem quân tiếp ứng, đến sáng sớm ngày mồng năm, mấy nghìn quân giặc vây kín doanh trại mà binh còn trong trại không bao nhiêu, Lao Hiển ra lệnh cho lính dùng súng bắn ra, đến trưa thì quân địch càng lúc càng đông, voi cũng đã đến, bắn hỏa tiễn, hỏa cầu như mưa khiến quan quân tán loạn. Sức thấy không giữ nổi nên Lao Hiển vội đem quân phá vòng vây chạy ra khỏi doanh". Một người lính tham gia trận này là Trần Nguyên Nhiếp thuật lại: "Ngày mồng 1 tháng Giêng năm Càn Long 54 [26-1-1789], quân giặc thừa lúc quân ta ăn Tết từ trong núi đột nhiên đổ ra khắp nơi, phất cờ la hét, tư thế cực kỳhung mãnh. Quân ta vội vàng kết trận nghinh địch (...). Sáng sớm ngày mồng 5, voi từ phía sau núi kéo ra. Ta vội vàng dùng đại pháo oanh kích tượng trận. Voi liền chia thành hai cánh vòng ra đằng trước xông thẳng vào đại doanh, Khi đó thế địch đông, ta phải phân ra chống giữ. Quân giặc tập trung như kiến, mạnh như sóng biển ập vào. Nghe nói đại doanh đã bị trận voi xông vào đốt cháy vì chưng mỗi con voi trên lưng đủ chỗ cho ba bốn tên giặc đầu quấn khăn đỏ ngồi ném các loại lưu hoàng, hoả cầu vào mọi nơi để đốt người.". Quân Thanh đại bại, mất nhiều tướng giỏi; quân Tây Sơn tử trận tới 8.000 người (theo Đặng Phương Nghi).
- Trận Đống Đa, nghĩa quân Tây Sơn đánh bại 1.000 quân Thanh, riêng tướng giữ thành là Sầm Nghi Đống bị chết (tài liệu của ta ghi Sầm thắt cổ tự tử; còn theo các quân lính Thanh chạy về nước thì Sầm bị ngã ngựa rồi bị giết chết)
* Quân Thanh vượt sông Nhị tháo chạy về nước: khi bị khoảng 4.000 nghĩa quân Tây Sơn truy kích, Tôn Sĩ Nghị yêu cầu tùy tướng Lý Hóa Long dẫn 200 quân vượt cầu phao về Bắc trước. Hóa Long quýnh quáng quá nên bị trượt chân chết đuối, toàn quân hoảng loạn nên họ Tôn quyết định dùng súng chặn và chặt đứt cầu phao. Khi quân Thanh thoát được về nước, báo cáo của quan lại nhà Thanh là tổng cộng quân lính chết mất 8.000 người, mất tích 5.000 người (theo Trang Cát Phát, Sách đã dẫn) và gần 800 người bị bắt. Tổng số chi phí mà triều đình nhà Thanh đã tiêu vào cuộc chiến ở Đại Việt là 1,346,508 lượng bạc (theo Lại Phúc Thuận).
Tài liệu trích dẫn trong bài:
- Ðặng Phương Nghi, “Triều đại vua Quang Trung dưới mắt các nhà truyền giáo Tây phương”. Một Nhóm Học Giả, Một Vài Sử Liệu về Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ (1992)
- Ngô Gia Văn Phái. Hoàng Lê Nhất Thống Chí (bản dịch Nguyễn Ðức Vân – Kiều Thu Hoạch) Hà Nội: nxb Văn Học, 2002.
- Ngô Cao Lãng. Lịch Triều Tạp Kỷ (bản dịch Hoa Bằng và Hoàng Văn Lâu) Hà Nội: Khoa Học Xã Hội, 1995.
- Ngô Thời Chí. Hoàng Lê Nhất Thống Chí (bản dịch Ngô Tất Tố) Saigon: Phong Trào Văn Hóa tái bản, 1969.
- Durand, Maurice. Histoire des Tây Sơn. Paris: Les Indes Savantes, 2006
- Le Livre de Paris. Les Grands Dossiers de L’illustration L’indochine, 1995.
- Lại Phúc Thuận, Càn Long Trọng Yếu Chiến Tranh Chi Quân Nhu Nghiên Cứu, Ðài Bắc: Quốc Lập Cố Cung Bác Vật Viện, 1984
- Quốc Sử Quán triều Nguyễn, Ðại Nam Liệt Truyện, quyển XXX, Nguỵ Tây
- Trang Cát Phát, Thanh Cao Tông Thập Toàn Võ Công Nghiên Cứu, Ðài Loan Cố Cung Tùng San, Giáp Chủng số 26, tháng 6 năm 1982.
- Trần Nguyên Nhiếp, An Nam Quân Doanh Kỷ Lược. Bản chép tay thư viện Harvard-Yenching [Tạp Sử, số hiệu 2404]
Last edited: