Nguyễn Khuyến là một tác giả chịu ảnh hưởng đậm nét tư tưởng Nho giáo, sáng tác của ông thường về đạo đức con người, người quân tử. Sau khi thấy thực tại rối ren, ông ở ẩn sáng tác các tác phẩm thể hiện sự hòa hợp với thiên nhiên thanh tịnh. Bài thơ Câu cá mùa thu: Là một bài thơ trong chùm thơ thu ba bài được sáng tác trong thời gian tác giả ở ẩn.
Hai câu đề bài thơ đã gợi ra mùa thu gợi ra với hai hình ảnh vừa đối lập vừa cân đối hài hoà “ao thu”, “chiếc thuyền câu” bé tẻo teo. Màu sắc trong bức tranh ấy là sự “trong veo”: sự dịu nhẹ, thanh sơ của mùa thu. Bức tranh còn được nổi bật bởi hình ảnh: Chiếc thuyền câu bé tẻo teo, chữ 'tẻo teo" gợi cái rất nhỏ. Lời thơ với cách gieo vần “eo”: giàu sức biểu hiện. Và cũng chính từ ao thu ấy tác giả nhìn ra mặt ao và không gian quanh ao, đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Từ đó tác giả bộc lộ rung cảm của tâm hồn thi sĩ trước cảnh đẹp mùa thu và của tiết trời mùa thu, gợi cảm giác yên tĩnh lạ thường.
Tiếp đến là hai câu thực, tác giả tiếp tục nét vẽ về mùa thu giàu hình ảnh. Sóng biếc gợi hình ảnh nhưng đồng thời gợi được cả màu sắc, đó là sắc xanh dịu nhẹ và mát mẻ, phải chăng là sự phản chiếu màu trời thu trong xanh. Lá vàng trước gió lại gợi hình ảnh và màu sắc đặc trưng của mùa thu Việt Nam
Sự chuyển động cũng dần hiện ra: hơi gợn tí ⇒ chuyển động rất nhẹ , từ đó thể hiện sự chăm chú quan sát của tác giả, động từ “khẽ đưa vèo” lại gợi chuyển động rất nhẹ rất khẽ, từ đó cho thấy sự cảm nhận sâu sắc và tinh tế. Nét đặc sắc rất riêng của mùa thu làng quê được gợi lên từ những hình ảnh bình dị, đó chính là “cái hồn dân dã”
Chúng ta không thể bỏ qua nét đặc sắc trong hai câu luận, Cảnh thu đẹp một vẻ bình dị nhưng tĩnh lặng và đượm buồn: Không gian của bức tranh thu được mở rộng cả về chiều cao và chiều sâu, những tầng mây lơ lửng gợi cảm giác thanh nhẹ, quen thuộc gần gũi, yên bình, tĩnh lặng. Hình ảnh trời xanh ngắt: sắc xanh của mùa thu lại được tiếp tục sử dụng, nhưng không phải là màu xanh dịu nhẹ, mát mẻ mà xanh thuần một màu trên diện rộng gợi đặc trưng của mùa thu. Hình ảnh làng quê được gợi lên với “ngõ trúc quanh co”, đây là hình ảnh quen thuộc. Đặc biệt hình ảnh khách vắng teo với cách gieo vần “eo” gợi sự thanh vắng, yên ả, tĩnh lặng. Không gian của mùa thu làng cảnh Việt Nam được mở rộng lên cao rồi lại hướng trực tiếp vào chiều sâu, không gian tĩnh lặng và thanh vắng
Ở Hai câu kết đã xuất hiện hình ảnh con người câu cá trong không gian thu tĩnh lặng với tư thế “Tựa gối buông cần”. Động từ“ Buông” là Thả ra (thả lỏng) đi câu để giải trí, ngắm cảnh mùa thu trong hoàn cảnh “Lâu chẳng được” -không câu được cá. Đằng sau đó là tư thế thư thái thong thả ngắm cảnh thu, câu cá như một thú vui làm thư thái tâm hồn, là sự hòa hợp với thiên nhiên của con người .Toàn bài thơ mang vẻ tĩnh lặng đến câu cuối mới xuất hiện tiếng động: Tiếng cá “đớp động dưới chân bèo” cho thấy sự chăm chú quan sát của nhà thơ trong không gian yên tĩnh của mùa thu, nghệ thuật “lấy động tả tĩnh”. Tiếng động rất khẽ, rất nhẹ trong không gian rộng lớn càng làm tăng vẻ tĩnh vắng , “cái tĩnh tạo nên từ một cái động rất nhỏ”. Nói câu cá nhưng thực ra không phải bàn chuyện câu cá, sự tĩnh lặng của cảnh vật cho cảm nhận về nỗi cô quạnh, uẩn khúc trong tâm hồn nhà thơ, đó là tâm sự đầy đau buồn trước tình cảnh đất nước đầy đau thương
5. Nghệ thuật
- Bút pháp thuỷ mặc (dùng đường nét chấm phá) Đường thi và vẻ đẹp thi trung hữu hoạ của bức tranh phong cảnh
- Vận dụng tài tình nghệ thuật đối.
- Nghệ thuật lấy động tả tĩnh được sử dụng thành công
- Cách gieo vần “eo” và sử dụng từ láy tài tình
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn