Bạn tham khảo thêm tại bài này nhá:
Nam Cao là một cây bút hiện thực xuất sắc với những trang viết độc đáo, những tìm tòi mới mẻ. Truyện ngắn"Đời thừa" và "Chí Phèo" là hai sáng tác tiêu biểu của Nam Cao trước Cách mạng. Đọc "Đời thừa" và "Chí Phèo"hẳn người đọc không quên hai nhân vật Hộ và Chí Phèo, đặc biệt là chi tiết tiếng khóc của họ ở cuối truyện.
Chi tiết trong tác phẩm văn học là "những tiểu tiết có sức chứa lớn về nội dung tư tưởng và cảm xúc". Hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm có sống động được hay không là nhờ các chi tiết. Ý kiến của chi tiết là ở chỗ "sao cho cái vặt vãnh trở nên lấp lánh trước mắt người đọc". Chi tiết tiếng khóc của hai nhân vật Hộ và Chí Phèo là một chi tiết nghệ thuật như thế !
Nước mắt là một sản phẩm cụ thể của tình cảm. Khi người ta rơi vào một cảnh huống, một trạng thái nào đó thì dễ nảy sinh tâm trạng, mà đỉnh cao của trạng thái tình cảm thường biểu lộ bằng những giọt nước mắt. Có giọt nước mắt sung sướng, có giọt nước mắt ân hận, có giọt nước mắt đau đớn, xót xa,...Giọt nước mắt của Hộ và Chí Phèo là nỗi đau đớn xót xa hay niềm hạnh phúc ? Nguyên nhân nào dẫn đến tiếng khóc ấy của hai nhân vật ? Nam Cao đã dẫn giải một cách hợp lí. Với Hộ, tiếng khóc của anh bật ra sau hai tấn bi kịch lớn trong cuộc đời : bi kịch sống thừavà bi kịch tình thương. Hộ đã từng là một nhà văn say mê lí tưởng nghề nghiệp, có ước mơ hoài bão cao đẹp, Hộ khinh những lo lắng tủn mủn về vật chất, Hộ chỉ chăm lo vun trồng cho cái tài năng của Hộ ngày một nảy nở. Nhưng ước mơ hoài bão của Hộ không thực hiện được vì một lực cản tầm thường song ghê gớm, gánh nặng cơm áo gia đình. Để chăm lo cho cuộc sống gia đình, Hộ phải viết những cuốn sách vội vàng khiến người ta đọc rồi lại quên ngay sau khi đọc, còn bản thân Hộ mỗi lần đọc lại anh cũng tự thấy xấu hổ, dằn vặt mình. Anh không đem đến cho văn chương được cái gì mới mẻ, cũng không thay đổi được cuộc sống gia đình, như thế, anh là một kẻ vô ích, một đời thừa. Trước mắt Hộ có một con đường giải thoát, thoát li vợ con để thực hiện giấc mộng văn chương, nhưng Hộ không thể bỏ được tình thương, vì anh vẫn là con người. Không thể thoát li vợ con, song Hộ lại đau khổ ngấm ngầm. Hộ điên người lên vì con khóc, điên người lên vì phải xoay tiền. Trong lúc bế tắc, Hộ đã tìm đến rượu. Nhưng rượu không giúp anh tháo gỡ được tình trạng bi kịch còn dấn anh lấn sâu vào bi kịch thứ hai : vi phạm lẽ sống tình thương. Trong lúc say, Hộ đã đánh vợ, đuổi vợ ra khỏi nhà. Tỉnh rượu, Hộ đã khóc "Nước mắt hắn bật ra như nước một quả chanh mà người ta bóp mạnh. Và hắn khóc...Ôi chao ! Hắn khóc ! Hắn khóc nức nở, khóc như thể không ra tiếng khóc".
Với Chí Phèo, tiếng khóc của Chí bật ra sau một bi kịch lớn của cuộc đời: bi kịch bị từ chối quyền làm người. Trước khi gặp thị Nở, Chí đã từng là con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Chí ăn trong lúc say, ngủ trong lúc say, chửi trong lúc say. Trên mặt Chí lằn ngang lằn dọc bao nhiêu vết sẹo, kết quả của những lần rạch mặt ăn vạ; cái mặt của Chí vàng vàng mà lại sạm màu gio, cái mặt của một con quỷ dữ. Chí trở thành nỗi kinh hoàng, sự ám ảnh của dân làng Vũ Đại. Cả làng Vũ Đại không ai dám giao tiếp với Chí, họ từ chối Chí. Thế nhưng từ chỗ khuất lấp của cuộc đời, có một người đàn bà "ma chê quỷ hờn" đã sưởi ấm tâm hồn giá lạnh của Chí bằng chút tình thương mộc mạc, chân thành. Cuộc gặp gỡ kì diệu, đặc biệt là sự chăm sóc đầy ân tình của thị Nở đã đánh thức nhân tính và khát vọng lương thiện đã bị ngủ quên từ lâu của Chí Phèo. Chí và thị sẽ làm thành một cặp xứng đôi nếu như thị là một người bình thường. Nhưng thị lại là người đàn bà dở hơi, thị đã từ chối Chí. Sự từ chối của thị Nở đã đẩy Chí rơi vào một nỗi đau sâu thẳm trong cuộc đời. Như một thông lệ, Chí đã tìm đến với rượu, Chí muốn uống cho thật say để quên đi nỗi đau trong đời. Nhưng Chí càng uống càng tỉnh, càng tỉnh, Chí lại thấy hơi cháo hành thoang thoảng, Chí "ôm mặt khóc rưng rức".
Hai tiếng khóc của hai con người, ở hai hoàn cảnh khác nhau nhưng đều biểu hiện thấm thía nỗi đau thân phận khi trải qua những tấn bi kịch trong cuộc đời. Hộ khóc sau khi đã có hành vi thô bạo với vợ con; Chí Phèo khóc sau khi bị thị Nở từ chối. Nhưng sắc thái ý nghĩa của mỗi tiếng khóc không hoàn toàn giống nhau. Tiếng khóc của Hộ là tiếng khóc của một người trí thức tiểu tư sản có ý thức sâu sắc về sự sống, muốn cống hiến bằng sự lao động sáng tạo của chính mình mà phải sống "đời thừa", một người coi tình thương là nguyên tắc xác định tư cách làm người nhưng lại vi phạm vào lẽ sống tình thương. Bao nhiêu đau đớn, bao nhiêu hối hận dồn nén lại ở Hộ để rồi bật lên thành tiếng khóc. Tiếng khóc nức nở, tiếng khóc bật ra như quả chanh người ta bóp mạnh của Hộ cho ta thấy sự hối hận và đau khổ lên đến tột cùng của người trí thức tiểu tư sản nghèo có nhân cách. Giọt nước mắt ấy đã nâng đỡ Hộ, thanh lọc tâm hồn anh, giúp anh đứng vững trên bờ vực thẳm của sự tha hoá. Còn nhớ, nhân vật Sinh trong truyện "Đói" của Thạch Lam đã từng hất tất cả đồ ăn do Mai vợ anh vừa mua về xuống đất và đuổi cô ra khỏi nhà khi anh biết, Mai đã phải bán mình để có tiền nuôi chồng. Nhưng sau cảm giác đau đớn và chán nản là sự giày vò của cái đói. Bất chấp sự chống cự của Sinh, cảm giác đói cứ lan khắp cả người anh. Và rồi trước mùi thơm quyến rũ của đồ ăn, trước sự hành hạ của cái đói, Sinh đã đầu hàng một cách thảm hại. Anh ăn vụng trộm những miếng bánh và thịt ướp mà trước đó chính anh đã hất đi và nguyền rủa. Khác với Hộ, Sinh đã đặt sự tồn tại lên trên nhân cách. Đó là dấu hiệu đầu tiên của quá trình tha hoá, biến đổi nhân cách con người trước hoàn cảnh. Rõ ràng, người trí thức trong sáng tác của Thạch Lam chưa có ý thức sâu sắc về căn nguyên của nỗi khổ, chưa có sự ân hận như Hộ của Nam Cao. Sự ân hận của Hộ gợi cho ta nhớ đến nhân vật Hưng trong truyện ngắn "Miếng bánh " của Nguyên Hồng. Hưng đã từng ăn giấu vợ miếng bánh trong lúc đói, nhưng khi ăn, anh cảm thấy ân hận, nhục nhã đến độ " cổ họng, ruột gan xoắn lại. Miếng bánh nhai nhỏ ra càng như miếng thuỷ tinh tẩm mật cá". Hộ cũng ân hận, song lớn hơn sự ân hận ấy là sự thành thực trước lỗi lầm của mình "Anh... anh... chỉ là... một thằng... ********!...". Sự thành thực với chính mình là một nhân cách rất đáng trân trọng ở người trí thức tiểu tư sản trong sáng tác của Nam Cao.
Nếu tiếng khóc của Hộ là tiếng khóc của một người trí thức ân hận về những hành vi thô bạo của mình đối với vợ con thì tiếng khóc của Chí Phèo là tiếng khóc của một người cố nông nghèo bị tha hoá, bị tước đoạt quyền làm người. Nam Cao gói gọn nỗi đau trong tâm hồn Chí bằng ba chữ "khóc rưng rức". Bao nhiêu tủi hờn dồn nén lại để rồi bật lên thành tiếng khóc cho sự oan trái, sự thua thiệt của một người sinh ra là người mà lại không có quyền sống của một con người. Tiếng khóc của Chí chính là sự ý thức đầy đủ nhất về bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người của anh. Có hiểu ước mơ hạnh phúc chân thành của Chí "Hay là mình sang ở mới tớ một nhà cho vui", ta mới thấu hiểu được tiếng khóc đau đớn của một người bị phụ tình. Tiếng khóc của Chí gợi cho ta nhớ đến tiếng khóc hu hu của lão Hạc khi lão chót lừa một con chó, tiếng khóc nức nở, khóc như người ta thổ ra nước mắt của dì Hảo khi người chồng bỏ dì bơ vơ trong lúc ốm đau để đi tìm cơm rượu. Mỗi tiếng khóc là một nỗi đau, nhưng tiếng khóc của Chí không chỉ có nỗi đau mà còn có cả sự cay đắng, tủi nhục.
Cũng như ở truyện ngắn "Đời thừa", trong "Chí Phèo", Nam Cao đã hoá thân vào nhân vật, sống với nhân vật để miêu tả nỗi đau đến tột cùng của nhân vật. Chỉ là một tiếng khóc, nhưng trong tiếng khóc ấy ta thấy một nỗi niềm, một số phận, một cuộc đời của nhân vật. Tài năng nghệ thuật của người nghệ sĩ là như thế ! Ẩn sau tiếng khóc của nhân vật là niềm cảm thông, thương xót của nhà văn đối với người trí thức tiểu tư sản nghèo, người nông dân lao động nghèo. Và lớn hơn niềm thương cảm là sự phát hiện những phẩm chất tốt đẹp của họ trong hoàn cảnh bế tắc. Đối với Hộ là sự vươn lên để giữ vững lẽ sống nhân đạo; đối với Chí Phèo là khát vọng hạnh phúc, khát vọng lương thiện. Điều đó tạo nên chiều sâu nhân đạo mới mẻ trong sáng tác của Nam Cao.
Nước mắt là giọt châu của loài người, là tấm kính biến hình vũ trụ để cho nhân vật giải toả nỗi đau, sự bi phẫn đến cùng cực. Nhưng nước mắt vẫn chỉ là nước mắt. Do vậy, nhân vật của Nam Cao vẫn rơi vào bế tắc. Hộ không giải quyết được bi kịch gia đình; Chí Phèo phải tìm đến cái chết sau khi đã giết được kẻ thù của mình. Cần phải có thời gian, có ánh sáng của Đảng soi rọi, người trí thức tiểu tư sản và người nông dân nghèo của Nam Cao mới có thể thay đổi cuộc đời của họ.
Như vậy, từ một chi tiết nghệ thuật, Nam Cao đã lí giải sâu sắc nỗi đau trong tâm hồn nhân vật; đánh dấu quá trình thức tỉnh của nhân vật, đồng thời thể hiện tư tưởng nhân đạo mới mẻ của nhà văn về đề tài trí thức tiểu tư sản và người nông dân nghèo.
Có thể nói, chi tiết tiếng khóc của hai nhân vật Hộ và Chí Phèo là một chi tiết nghệ thuật giàu ý nghĩa. Nó chẳng những làm cho hình tượng nghệ thuật trở nên sống động mà còn góp phần làm nổi bật tư tưởng, chủ đề của tác phẩm. Với chi tiết tiếng khóc nhân vật Hộ và Chí Phèo, Nam Cao đã đem đến cho văn học Việt Nam 1930-1945 một tiếng nói nhân văn sâu sắc, khẳng định tài năng nghệ thuật của người nghệ sĩ trong việc mô tả và phân tích tâm lý nhân vật.
__________
Chúc bạn học tốt!
Nguồn: net
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
