Rất nhiều người cho rằng ẩn dụ là cách diễn đạt phức tạp, chủ yếu chỉ dành cho các nhà văn, nhà thơ. Nhưng thực ra ẩn dụ được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống hàng ngày vì tính hữu dụng của nó. Em lấy ví dụ đơn giản thế này. Hai ông bạn đồng nghiệp tâm sự với nhau. Một ông đề xuất hai người tối nay đi nhậu. Ông bạn đáp lại: Ok nhưng về sớm nha mày, sư tử nhà tao dạo này dữ lắm. Dĩ nhiên trong câu này không ai hiểu sư tử nghĩa là vật nuôi trong nhà ông kia hết, mà chính là cô vợ của ổng. Lấy ví dụ như vậy để các bác dễ hiểu. Các bác cứ nhớ rằng hễ khi nào người ta dùng cái này để chỉ cái kia thì tức là ẩn dụ đang được sử dụng đó.
Mặc dù ẩn dụ dùng cái này để chỉ cái kia, nhưng hãy nhớ rằng ‘cái này’ và ‘cái kia’ thường là hai khái niệm khác biệt nha. Trong ngôn ngữ học người ta gọi “cái này” và “cái kia” là the topic and the vehicle. The topic là cái người ta muốn đề cập đến (trong ví dụ trên là vợ). The vehicle là cái dùng để chuyển tải ý muốn đề cập kia (sư tử). Quay lại chuyện khác biệt giữa the topic và the vehicle. Cụ thể khác biệt ở đây là hai khái niệm đó không thuộc cùng một loại (category). Ví dụ sư tử và vợ. Sư tử thì rõ ràng là động vật. Vợ thì rõ ràng là người. Strictly speaking thì người cũng là một loại động vật nhưng rõ ràng hai khái niệm này không có liên quan gì đến nhau về nghĩa đen hết (literally unrelated). Em nhấn mạnh như vậy để phân biệt ẩn dụ với hoán dụ (metonymy), một biện pháp tu từ phổ biến rất hay bị nhầm lẫn với ẩn dụ.
Vậy chứ hoán dụ là gì? Hoán dụ cũng dùng cái này để chỉ cái kia, nhưng có khác là cái này và cái kia, hay topic & vehicle có liên quan đến nhau trên thực tế. Lấy vài ví dụ đơn giản dễ hiểu nha. Chẳng hạn em nói: tôi thích đọc Kawabata. Strictly speaking thì em phải nói là: tôi thích đọc những tác phẩm của Kawabata. Nhưng em không nói thế làm chi, vì nói dài dòng tốn nước bọt , mà em chỉ cần nói ngắn gọn như trên là các bác hiểu cả ồi. Trong ví dụ trên, Kawabata và những tác phẩm của Kawabata là hai phạm trù khác nhau, một bên là người, một bên là sách, nhưng hai khái niệm (concept) này có liên quan đến nhau, nên kiểu diễn đạt trên được coi là hoán dụ. Một số ví dụ khác:
- Brazil vừa giành World Cup (Brazil ở đây là đội tuyển bóng đá Brazil, hông phải cả nước Brazil).
- Downing Street không đưa ra bình luận gì / Downing Street made no comments (Downing Street ám chỉ Thủ tướng Anh, hoặc chính phủ Anh, vì Thủ tướng Anh sống ở Downing Street).
Túm lại các bác có thể hiểu là hoán dụ cũng dùng cái này để chỉ cái kia như ẩn dụ, nhưng khác ẩn dụ ở chỗ cái được ám chỉ (topic) và cái dùng để ám chỉ (vehicle) liên quan đến nhau, hoặc cùng category. Vậy nha.
Mục đích sử dụng ẩn
Có nhiều lý do khiến người ta dùng ẩn dụ. Nhiều khi người ta dùng ẩn dụ mà hoàn toàn không ý thức được điều đó. Ví vợ mình như sư tử, thầy giáo như hổ báo, một đứa bạn đáng ghét như con vẹt chẳng hạn. Nhưng nhìn chung ẩn dụ thường được sử dụng cho ba mục đích sau:
(1) Diễn đạt nhưng điều khó diễn đạt bằng lối miêu tả thông thường
Một trong những khái niệm người ta dùng ẩn dụ nhiều nhất để miêu tả là tình yêu. Tình yêu thì ai cũng biết nhưng không ai định nghĩa được chính xác nó là cái chi, vì nó không có hình dáng mùi vị chi hết. Nó là một khái niệm trừu tượng (abstract), nên người ta gán cho nó đủ thứ tính cách đặc điểm phẩm chất hoặc đôi khi nhân cách hoá nó (tiếng Anh gọi là personification, nhân đây em xin nói thêm personification cũng là một loại metaphor nha, vì nó ví những thứ không phải là người với người). Điều này được thể hiện rõ nhất trong lời các bài hát. Chỉ cần lục trí nhớ độ dăm phút là ta có thể liệt kê rất nhiều tên bài hát có từ love mang yếu tố ẩn dụ. Ví dụ: Love is an arrow, Love is delicious (tình yêu được ví như một món ăn ngon lành), Bleeding love, Love bleeds (Tình yêu như vết thương rỉ máu, ghê hông), Love kills, Your love kills me, Love bites, Your love is king, Love is a deserter, Love is the end, Love is noise.
Nói chung còn nhiều ví dụ lắm, cái này nói cả ngày không hết, nên em chuyển sang mục đích sử dụng thứ hai nha:
(2) Làm cho câu văn, lời nói thêm sinh động
Một ví dụ khá hay để minh hoạ cho ý này là slogan của Yellow Pages: Let your fingers do the walking. Câu này có thể giải thích đơn giản là bạn khỏi đi đâu, chỉ cần dùng mấy ngón tay lật “những trang vàng” là xong việc ồi. Yellow Pages thì các bác biết rồi đấy, hệ thống niêm giáo điện thoại được sử dụng trên toàn thế giới. Bây giờ các bác muốn tìm thông tin về trường đại học ngoại thương chẳng hạn, thì các bác chẳng cần đến trường ngoại thương làm chi mệt người. Chỉ cần giở Yellow Pages tìm số điện thoại trường đó rồi gọi đến hỏi là xong. Thế mới nói sử dụng Yellow Pages là let your fingers do the walking. Diễn đạt như vậy rất sinh động phải hông các bác. Yellow Pages còn có một cái logo vô cùng dễ nhớ, mà chắc không ai còn lạ lẫm gì. Đó là hình ảnh hai ngón tay “đi” trên quyển sách. Hình dưới đây nè:
Mục đích sử dụng cuối cùng em muốn đề cập tới là diễn đạt ngắn gọn. Cái này thì rõ quá rồi. Ví dụ một bác này muốn ca ngợi người yêu. Thay vì nói cô ấy xinh đẹp, ngọt ngào, ấm áp, cô ấy làm tôi hạnh phúc, cô ấy cứu rỗi cuộc đời tôi, cô ấy mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của tôi thì bác ấy chỉ cần nói đúng một câu she is my sunshine là được ồi. Nhưng đấy là em ví dụ thôi nha, cá nhân em hông có thích những câu sến rện kiểu nịnh đầm như thế. Như cái anh gì trong bài Love to be loved by you đó, anh í nói I’m blinded by your light. Funny, huh? Người chớ có phải thánh thần hay tiên giáng trần đâu mà anh í biểu anh bị mờ mắt bởi ánh sáng em. Giọng điệu nịnh đầm thấy rõ. Em là em hông có thích nghe nịnh đầm kiểu thế. Thứ nhất nghe nó sến. Thứ hai nó rẻ tiền. Thứ ba kinh nghiệm cho em biết những anh nào hay nịnh đầm kiểu đó thường không chân thật, gặp em nào cũng tuôn ra những bài ca giống nhau, ớn lắm.
Chết em lại đi lạc chủ đề. Thôi bây giờ em xin dừng entry này ở đây. Chủ đề metaphor thì vô tận, em viết suốt ngày cũng được luôn, vì em đã nghiên cứu vấn đề này. Nhưng em mỏi tay rồi, mà các bác rất ít động viên, khuyến khích em (dỗi), nên em thấy cũng không nên viết dài làm chi cho hao công tổn sức mà hông được cái việc chi.
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
)