- 22 Tháng sáu 2017
- 2,357
- 4,161
- 589
- 19
- TP Hồ Chí Minh
- THPT Gia Định
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
Chắc suất Đại học top - Giữ chỗ ngay!!
ĐĂNG BÀI NGAY để cùng trao đổi với các thành viên siêu nhiệt tình & dễ thương trên diễn đàn.
Ngay từ khi đất nước vừa mới giành được độc lập, các triều đại phong kiến đầu tiên của nước ta đã rất coi trọng dịp Tết với nhiều hoạt động ý nghĩa.
Trái với suy nghĩ của nhiều người, Tết của vua chúa ngày xưa thực tế không hề diễn ra xa xỉ, tốn kém, trái lại còn có phần “giản đơn”, với chủ yếu là các hoạt động mang ý nghĩa tâm linh, thiết thực. Hầu như không có chuyện ăn chơi quá đà.
Những lễ lượt có ý nghĩa
Hầu hết tư liệu lịch sử xưa để lại đều chỉ viết về tục “vui xuân, đón Tết” của các hoàng đế từ thời nhà Tiền Lê trở về sau. Trước đó, hoạt động nghênh xuân diễn ra như thế nào không thấy nhắc tới.
Dưới thời vua Lê Hoàn của nhà Tiền Lê, thay vì vui chơi, nghỉ dưỡng, nhà vua lại dành khoảng thời gian này để làm những việc có ích cho dân chúng. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, vào dịp tết năm Đinh Hợi (987), vua “cày ruộng tịch điền ở núi Đọi và núi Bàn Hải”.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử nước ta, lễ cày ruộng tịch điền được diễn ra. Nó trở thành hoạt động rất có ý nghĩa với một quốc gia lúa nước như Việt Nam, được duy trì đến hôm nay.
[TBODY]
[/TBODY]Bước sang thời Lý, Trần, vào dịp Tết, các bậc thiên tử thường tranh thủ thời gian đầu xuân năm mới để đổi niên hiệu, khẳng định thời trị vì của mình, và cũng mong muốn đất nước được thịnh trị.
Năm Tân Mùi (1211), vua Lý Huệ Tông đổi niên hiệu là Kiến Gia, vua Trần Thánh Tông chọn ngày mùng một Tết năm 1273 để đổi niên hiệu là Bảo Phù. Mùng một Tết năm Giáp Tý (1324), vua Trần Minh Tông đổi niên hiệu là Khai Thái. Vua Lê Thái Tông, đúng mùng một Tết năm Canh Thân (1440), đổi niên hiệu là Đại Bảo...
Ngoài ra, có vua cũng nhân dịp này mà phong vương tước, tổ chức thi cử, ra luật lệnh, sai người đi sứ, thậm chí là xuất quân tiễu trừ giặc giã. Sau chiến thắng quân Mông Cổ (1258), vào dịp Tết, vua Trần Thái Tông tổ chức thiết triều, cho trăm quan vào chầu, vỗ về dân chúng để yên nghiệp nước, định công ban thưởng cho các tướng lĩnh có công chống giặc ngoại xâm.
Sách Lễ tết ăn chơi trong cung Nguyễn cho hay dịp Tết, vua cho tổ chức lễ Ban sóc - phân phát lịch của nhà vua cho bá quan và hoàng thân quốc thích. Tiếp đó là lễ Phất thức - quét dọn, lau chùi. Trong lễ này, vua cho người lau chùi, dọn dẹp các ấn ngọc, kim sách trong điện Cần Chánh, nơi đựng tráp báu của quốc gia.Theo sách Khâm Định Việt sử Thông giám Cương mục, dưới thời hậu Lê, vào dịp Tết, vua cùng bá quan văn võ đến yết Thái miếu để ghi nhớ công ơn giành lại đất nước, sáng lập triều đại của tổ tông, gặp gỡ sứ thần ngoại giao. Xong việc, vua về cung mặc áo trắng coi chầu, cho dàn nhạc nổi lên điệu Bình Ngô phá trận. Các quan đều mặc cát phục dâng biểu mừng vua, chúc muôn họ no đủ, đất nước thái bình.
Ngày 30 Tết, Khâm Thiên Giám chọn giờ lành để bộ Lễ dựng cây nêu. Cây nêu của vua được dựng lên thì các dinh thự, chùa chiền mới được dựng lên theo.
Cùng với việc lau chùi, dọn dẹp đón Tết, những việc làm ý nghĩa như tế đàn Nam Giao, cúng tế các bậc thân vương, các đại thần có công với vương triều đã qua đời…, chúc thọ vua, ban thưởng cho hoàng thân quốc thích, cày tịch điền…
Những trò chơi dân gian đơn giản
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ của một đấng quân vương, vua chúa mới bắt đầu dành ít thời gian vui chơi. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, dưới thời nhà Nguyễn, vào mỗi dịp Tết, vua quan triều Nguyễn thường có 3 hoạt động vui chơi chính là: Trò chơi Đầu hồ, họa ngự thi, trò chơi đánh thơ.
Đầu hồ có xuất phát từ Trung Quốc, là trò chơi có nguồn gốc lâu đời, tồn tại dài nhất trong lịch sử Trung Hoa. Trong tiếng Hán, “đầu” nghĩa là là ném vào, còn “hồ” là cái bình. “Đầu hồ” phần lớn chỉ phổ biến ở tầng lớp vua, chúa, quan lại và giới thượng lưu xưa.
Chơi được này cần chuẩn bị một bó gồm 12 thẻ tre (tượng trưng cho 12 tháng trong năm), một chiếc bình không đáy có dáng như nậm đựng rượu. Cuối cùng, ở giữa chiếc bình và vị trí đứng, người ta đặt một miếng gỗ rộng 25 cm, dài 40 cm, cao khoảng 5 cm, gọi là con ngựa hay con cóc. Khi chơi, vua chúa và quan lại đứng ở vạch cách bình khoảng 2,5 m.
Sau đó, vua ném thẻ gỗ về phía trước, sao cho thẻ gỗ đập vào con cóc rồi nảy lên rơi vào miệng bình. Thẻ rơi trúng bình sẽ gõ vào trống nhỏ đặt dưới đế, phát ra tiếng “binh! binh!” báo hiệu thắng lợi.
Trò chơi tiếp theo cũng được các vị vua ưa chuộng là “họa ngự thi”. Các vua quan triều Nguyễn rất thích văn, nhất là vua Tự Đức.
Hàng năm, vua chọn 4 vị quan trong triều để chơi trò này. Sau lễ giao thừa, các quan phải đứng đợi trước cửa nhà mình, khi nghe có tiếng ngựa hí, kỵ mã do vua phái tới thì lập tức mặc áo mão để tiếp lệnh vua. Kỵ mã dâng tráp lên cho quan, trong đó có một bài ngự thi (thơ của vua). Quan nhận thơ của vua xong phải ngay lập tức vào vẽ lại bằng giấy hoa tiên.
Viên kỵ mã giao xong thơ cho người đầu tiên thì tiếp tục phi ngựa đi giao cho ba vị quan còn lại. Giao thơ cho quan cuối cùng xong, kỵ mã quay lại nhận bài họa của quan đầu tiên và cứ thế cho tới khi nhận hết 4 bức của 4 quan.
Vua sẽ đợi trong cung để nhận 4 bài thi này, tự mình kiểm duyệt lại. Sau đó, tới ngày đầu năm mới, vua cho cận thần công bố trước văn võ bá quan. Lúc ấy, đích thân vua sẽ làm giám khảo, chấm xem bài phụng hoa nào hay nhất và ban thưởng.
Ngoài họa ngự thi là trò chơi đánh thơ, đây là lối chơi chữ rất tao nhã của khách văn chương vùng kinh thành xưa. Trong cuộc thi này người thua không chỉ mất tiền mà còn mang tiếng là kém trí tuệ.
Theo sách Lễ Tết ăn chơi trong cung Nguyễn, trong 3 trò chơi trên, đến nay chỉ còn lại họa thi thơ vẫn tồn tại. Trò chơi Đầu hồ đã biến mất hoàn toàn.
Chuyện lì xì:
Năm mới, vua chúa Việt ngày xưa thường có lệ lì xì cho đại thần và hoàng thân quốc thích trong triều theo những cách khác nhau.
Dưới thời phong kiến, vào mỗi dịp Tết, các hoạt động thường ngày của triều đình được tạm nghỉ. Thay vào đó, nhà vua tranh thủ khoảng thời gian này để cho dọn dẹp cung điện, sửa sang tông miếu, cúng tế tổ tiên, tổ chức yến tiệc chiêu đãi quần thần. Nhiều vua còn trực tiếp tặng quà cho các đại thần của mình, cung tần, mỹ nữ trong hoàng cung.
Tặng qùa cho cận thần và người thân
Tặng quà cho đại thần và người thân là một trong những cách vua chúa ngày xưa vẫn thường làm vào dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Ngay từ thời Lê - Trịnh, tục này đã xuất hiện, được sử sách ghi chép lại. Các chúa Trịnh thường có tục tặng quà cho cận thần của mình. Quà bao gồm tiền và cả hiện vật.
Vào những buổi thiết triều đầu tiên trong năm mới, các chúa Trịnh thường có tục lì xì cho đại thần. Số tiền nhiều hay ít phụ thuộc chức tước của họ trong triều. Những người có công lao lớn, giữ chức quan to sẽ được chúa lì xì nhiều hơn so với những quan cấp dưới.
Ngoài tiền lì xì, quan lại của chúa Trịnh còn được ban thưởng quà bằng hiện vật. Đó có thể là bộ phẩm phục, đặt trong hộp áo sơn son vẽ rồng, cùng một mẫu. Vua chúa sai người bưng quả áo đến nhà viên quan, đi theo có lính che lọng quà mừng tuổi.
[TBODY]
[/TBODY]Đến thời Nguyễn, việc tổ chức đón Tết trong cung điện thiên về phần lễ hơn phần hội. Theo sách Đại Nam hội điển sự lệ, mỗi dịp Tết, vua Gia Long có lệ tặng quà cho quan đại thần. Quà thường gồm quần áo hay vải vóc, dựng trong hộp màu vàng, được quân lính dùng lọng che và mang đến tận nhà người nhận.
Ngoài việc lì xì và tặng quà cho đại thần, các vua triều Nguyễn còn có lệ ban “lửa tình” cho cung phi. Theo sách Lễ Tết, ăn chơi trong cung Nguyễn, không có bà vợ, người con nào được ngồi ăn Tết cùng vua. Nhiều người mang tiếng là vợ vua mà quanh năm không được thấy mặt chồng, dù họ chỉ ở cách nơi ở của vua có vài chục mét.
Để tạo cơ hội cho các phi, tần, mỹ, nữ trong chín bậc được thấy vua trong những ngày đón xuân, vua Nguyễn nghỉ ra một cách gặp mặt độc đáo.
Đến ngày đông chí hàng năm, tất cả lửa trong Tử Cấm Thành đều phải tắt hết. Chỉ tại cung điện Càn Thanh nhóm một lò lửa thật lớn. Đúng vào lúc nửa đêm, các bà trong cung lục viện được phép mang lồng ấp đến điện Càn Thanh để vua ban cho ít lửa, ngụ ý rằng ban hơi ấm cho mọi người. Chút “lửa tình” này sẽ được các bà giữ cẩn thận quanh năm.
Trong ngày mùng 1 và 2, vua sẽ ban tiền thưởng xuân cho các quan lại và hoàng thân quốc thích.
Mừng xuân bằng yến tiệc
Cùng với các hình thức ban thưởng cho quan lại và hoàng tộc bằng tiền và hiện vật có giá trị, yến tiệc cũng là một “đặc ân” vào mỗi dịp Tết. Các bữa yến tiệc được chuẩn bị thịnh soạn và sang trọng hơn ngày thường với nhiều món "sơn hào hải vị".
Theo các tư liệu lịch sử để lại, ngay từ thời Lý - Trần, vua chúa thường có lệ ban yến cho quan lại, hoàng thân quốc thích, tôn tử vào dịp Tết cổ truyền. Yến tiệc của nhà vua gồm những món “sơn hào hải vị” mà người thường không dám mơ tới.
Những món ăn quý hiếm trong yến tiệc vua chiêu đãi đầu năm mới còn được sách Đại Nam hội điển sự lệ ghi chép lại. Theo đó, trong 2 ngày đầu tiên của năm, vua ban cho quan lại, hoàng thân quốc thích, nhiều món “sơn hào hải vị”, từ quý tộc đến dân dã cũng sẽ được hoàng cung chuẩn bị để vua thiết đãi.
Các món ăn bao gồm gân hươu, thịt gà quay, thịt gà ninh, thịt dê, dạ dày lợn, thịt lợn ninh, giò lụa, giò hoa, chân lợn ninh, thịt móng ngựa, thịt vịt ninh, thịt vịt quay, thịt ngan quay, bồ câu trắng, chả rán, yến sào, vây cá, bào ngư, hải sâm, bóng cá, cá viên, tôm to, cua biển, cá dấm…
Lương thực gồm có cơm nếp lam, xôi đỏ, miến, chè trứng gà, chè hột sen, các loại hoa quả, sản vật, các loại bánh đặc sản của vùng miền trên cả nước, kẹo bánh…
Những món ngự thiện (vua thường dùng hàng ngày) như nem công, xôi vò, nham bò, trứng gà lộn, cao lầu, thịt quay, dưa giá, kiệu thịt phay, gầm ghì, măng cày, hon hôn, nướng sẻ, um cò, tao sò, mực trộn, gân chân vịt, giò nai, cháo hải sâm, kim châm, da bì, bánh mì tây, rượu dầm cam bồ đào...
Ngoài ra, trong yến tiệc còn có bát trân - tám món ăn quý hiếm nhất cung đình gồm nem công, chả phượng, da Tây ngu (tê giác), bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi, thịt chân voi, yến sào.
Theo sách Lễ Tết ăn chơi trong cung Nguyễn, các món ăn trong chốn nội cung được chế biến công phu, cầu kỳ, cỗ hạng một gồm 60 món, cỗ hạng 2 gồm 40 món, cỗ hạng 3 gồm 30 món ăn khác nhau.
(Sưu tầm)
Trái với suy nghĩ của nhiều người, Tết của vua chúa ngày xưa thực tế không hề diễn ra xa xỉ, tốn kém, trái lại còn có phần “giản đơn”, với chủ yếu là các hoạt động mang ý nghĩa tâm linh, thiết thực. Hầu như không có chuyện ăn chơi quá đà.
Những lễ lượt có ý nghĩa
Hầu hết tư liệu lịch sử xưa để lại đều chỉ viết về tục “vui xuân, đón Tết” của các hoàng đế từ thời nhà Tiền Lê trở về sau. Trước đó, hoạt động nghênh xuân diễn ra như thế nào không thấy nhắc tới.
Dưới thời vua Lê Hoàn của nhà Tiền Lê, thay vì vui chơi, nghỉ dưỡng, nhà vua lại dành khoảng thời gian này để làm những việc có ích cho dân chúng. Theo Đại Việt Sử ký Toàn thư, vào dịp tết năm Đinh Hợi (987), vua “cày ruộng tịch điền ở núi Đọi và núi Bàn Hải”.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử nước ta, lễ cày ruộng tịch điền được diễn ra. Nó trở thành hoạt động rất có ý nghĩa với một quốc gia lúa nước như Việt Nam, được duy trì đến hôm nay.
|
| Nghi lễ đón tết trong cung Nguyễn. Ảnh: Nhà nghiên cứu Võ Tòng Xuân. |
Năm Tân Mùi (1211), vua Lý Huệ Tông đổi niên hiệu là Kiến Gia, vua Trần Thánh Tông chọn ngày mùng một Tết năm 1273 để đổi niên hiệu là Bảo Phù. Mùng một Tết năm Giáp Tý (1324), vua Trần Minh Tông đổi niên hiệu là Khai Thái. Vua Lê Thái Tông, đúng mùng một Tết năm Canh Thân (1440), đổi niên hiệu là Đại Bảo...
Ngoài ra, có vua cũng nhân dịp này mà phong vương tước, tổ chức thi cử, ra luật lệnh, sai người đi sứ, thậm chí là xuất quân tiễu trừ giặc giã. Sau chiến thắng quân Mông Cổ (1258), vào dịp Tết, vua Trần Thái Tông tổ chức thiết triều, cho trăm quan vào chầu, vỗ về dân chúng để yên nghiệp nước, định công ban thưởng cho các tướng lĩnh có công chống giặc ngoại xâm.
Sách Lễ tết ăn chơi trong cung Nguyễn cho hay dịp Tết, vua cho tổ chức lễ Ban sóc - phân phát lịch của nhà vua cho bá quan và hoàng thân quốc thích. Tiếp đó là lễ Phất thức - quét dọn, lau chùi. Trong lễ này, vua cho người lau chùi, dọn dẹp các ấn ngọc, kim sách trong điện Cần Chánh, nơi đựng tráp báu của quốc gia.Theo sách Khâm Định Việt sử Thông giám Cương mục, dưới thời hậu Lê, vào dịp Tết, vua cùng bá quan văn võ đến yết Thái miếu để ghi nhớ công ơn giành lại đất nước, sáng lập triều đại của tổ tông, gặp gỡ sứ thần ngoại giao. Xong việc, vua về cung mặc áo trắng coi chầu, cho dàn nhạc nổi lên điệu Bình Ngô phá trận. Các quan đều mặc cát phục dâng biểu mừng vua, chúc muôn họ no đủ, đất nước thái bình.
Ngày 30 Tết, Khâm Thiên Giám chọn giờ lành để bộ Lễ dựng cây nêu. Cây nêu của vua được dựng lên thì các dinh thự, chùa chiền mới được dựng lên theo.
Cùng với việc lau chùi, dọn dẹp đón Tết, những việc làm ý nghĩa như tế đàn Nam Giao, cúng tế các bậc thân vương, các đại thần có công với vương triều đã qua đời…, chúc thọ vua, ban thưởng cho hoàng thân quốc thích, cày tịch điền…
Những trò chơi dân gian đơn giản
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ của một đấng quân vương, vua chúa mới bắt đầu dành ít thời gian vui chơi. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, dưới thời nhà Nguyễn, vào mỗi dịp Tết, vua quan triều Nguyễn thường có 3 hoạt động vui chơi chính là: Trò chơi Đầu hồ, họa ngự thi, trò chơi đánh thơ.
Đầu hồ có xuất phát từ Trung Quốc, là trò chơi có nguồn gốc lâu đời, tồn tại dài nhất trong lịch sử Trung Hoa. Trong tiếng Hán, “đầu” nghĩa là là ném vào, còn “hồ” là cái bình. “Đầu hồ” phần lớn chỉ phổ biến ở tầng lớp vua, chúa, quan lại và giới thượng lưu xưa.
Chơi được này cần chuẩn bị một bó gồm 12 thẻ tre (tượng trưng cho 12 tháng trong năm), một chiếc bình không đáy có dáng như nậm đựng rượu. Cuối cùng, ở giữa chiếc bình và vị trí đứng, người ta đặt một miếng gỗ rộng 25 cm, dài 40 cm, cao khoảng 5 cm, gọi là con ngựa hay con cóc. Khi chơi, vua chúa và quan lại đứng ở vạch cách bình khoảng 2,5 m.
Sau đó, vua ném thẻ gỗ về phía trước, sao cho thẻ gỗ đập vào con cóc rồi nảy lên rơi vào miệng bình. Thẻ rơi trúng bình sẽ gõ vào trống nhỏ đặt dưới đế, phát ra tiếng “binh! binh!” báo hiệu thắng lợi.
Trò chơi tiếp theo cũng được các vị vua ưa chuộng là “họa ngự thi”. Các vua quan triều Nguyễn rất thích văn, nhất là vua Tự Đức.
Hàng năm, vua chọn 4 vị quan trong triều để chơi trò này. Sau lễ giao thừa, các quan phải đứng đợi trước cửa nhà mình, khi nghe có tiếng ngựa hí, kỵ mã do vua phái tới thì lập tức mặc áo mão để tiếp lệnh vua. Kỵ mã dâng tráp lên cho quan, trong đó có một bài ngự thi (thơ của vua). Quan nhận thơ của vua xong phải ngay lập tức vào vẽ lại bằng giấy hoa tiên.
Viên kỵ mã giao xong thơ cho người đầu tiên thì tiếp tục phi ngựa đi giao cho ba vị quan còn lại. Giao thơ cho quan cuối cùng xong, kỵ mã quay lại nhận bài họa của quan đầu tiên và cứ thế cho tới khi nhận hết 4 bức của 4 quan.
Vua sẽ đợi trong cung để nhận 4 bài thi này, tự mình kiểm duyệt lại. Sau đó, tới ngày đầu năm mới, vua cho cận thần công bố trước văn võ bá quan. Lúc ấy, đích thân vua sẽ làm giám khảo, chấm xem bài phụng hoa nào hay nhất và ban thưởng.
Ngoài họa ngự thi là trò chơi đánh thơ, đây là lối chơi chữ rất tao nhã của khách văn chương vùng kinh thành xưa. Trong cuộc thi này người thua không chỉ mất tiền mà còn mang tiếng là kém trí tuệ.
Theo sách Lễ Tết ăn chơi trong cung Nguyễn, trong 3 trò chơi trên, đến nay chỉ còn lại họa thi thơ vẫn tồn tại. Trò chơi Đầu hồ đã biến mất hoàn toàn.
Chuyện lì xì:
Năm mới, vua chúa Việt ngày xưa thường có lệ lì xì cho đại thần và hoàng thân quốc thích trong triều theo những cách khác nhau.
Dưới thời phong kiến, vào mỗi dịp Tết, các hoạt động thường ngày của triều đình được tạm nghỉ. Thay vào đó, nhà vua tranh thủ khoảng thời gian này để cho dọn dẹp cung điện, sửa sang tông miếu, cúng tế tổ tiên, tổ chức yến tiệc chiêu đãi quần thần. Nhiều vua còn trực tiếp tặng quà cho các đại thần của mình, cung tần, mỹ nữ trong hoàng cung.
Tặng qùa cho cận thần và người thân
Tặng quà cho đại thần và người thân là một trong những cách vua chúa ngày xưa vẫn thường làm vào dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Ngay từ thời Lê - Trịnh, tục này đã xuất hiện, được sử sách ghi chép lại. Các chúa Trịnh thường có tục tặng quà cho cận thần của mình. Quà bao gồm tiền và cả hiện vật.
Vào những buổi thiết triều đầu tiên trong năm mới, các chúa Trịnh thường có tục lì xì cho đại thần. Số tiền nhiều hay ít phụ thuộc chức tước của họ trong triều. Những người có công lao lớn, giữ chức quan to sẽ được chúa lì xì nhiều hơn so với những quan cấp dưới.
Ngoài tiền lì xì, quan lại của chúa Trịnh còn được ban thưởng quà bằng hiện vật. Đó có thể là bộ phẩm phục, đặt trong hộp áo sơn son vẽ rồng, cùng một mẫu. Vua chúa sai người bưng quả áo đến nhà viên quan, đi theo có lính che lọng quà mừng tuổi.
|
| Nghi lễ đón Tết trong cung triều Nguyễn. Ảnh tư liệu. |
Ngoài việc lì xì và tặng quà cho đại thần, các vua triều Nguyễn còn có lệ ban “lửa tình” cho cung phi. Theo sách Lễ Tết, ăn chơi trong cung Nguyễn, không có bà vợ, người con nào được ngồi ăn Tết cùng vua. Nhiều người mang tiếng là vợ vua mà quanh năm không được thấy mặt chồng, dù họ chỉ ở cách nơi ở của vua có vài chục mét.
Để tạo cơ hội cho các phi, tần, mỹ, nữ trong chín bậc được thấy vua trong những ngày đón xuân, vua Nguyễn nghỉ ra một cách gặp mặt độc đáo.
Đến ngày đông chí hàng năm, tất cả lửa trong Tử Cấm Thành đều phải tắt hết. Chỉ tại cung điện Càn Thanh nhóm một lò lửa thật lớn. Đúng vào lúc nửa đêm, các bà trong cung lục viện được phép mang lồng ấp đến điện Càn Thanh để vua ban cho ít lửa, ngụ ý rằng ban hơi ấm cho mọi người. Chút “lửa tình” này sẽ được các bà giữ cẩn thận quanh năm.
Trong ngày mùng 1 và 2, vua sẽ ban tiền thưởng xuân cho các quan lại và hoàng thân quốc thích.
Mừng xuân bằng yến tiệc
Cùng với các hình thức ban thưởng cho quan lại và hoàng tộc bằng tiền và hiện vật có giá trị, yến tiệc cũng là một “đặc ân” vào mỗi dịp Tết. Các bữa yến tiệc được chuẩn bị thịnh soạn và sang trọng hơn ngày thường với nhiều món "sơn hào hải vị".
Theo các tư liệu lịch sử để lại, ngay từ thời Lý - Trần, vua chúa thường có lệ ban yến cho quan lại, hoàng thân quốc thích, tôn tử vào dịp Tết cổ truyền. Yến tiệc của nhà vua gồm những món “sơn hào hải vị” mà người thường không dám mơ tới.
Những món ăn quý hiếm trong yến tiệc vua chiêu đãi đầu năm mới còn được sách Đại Nam hội điển sự lệ ghi chép lại. Theo đó, trong 2 ngày đầu tiên của năm, vua ban cho quan lại, hoàng thân quốc thích, nhiều món “sơn hào hải vị”, từ quý tộc đến dân dã cũng sẽ được hoàng cung chuẩn bị để vua thiết đãi.
Các món ăn bao gồm gân hươu, thịt gà quay, thịt gà ninh, thịt dê, dạ dày lợn, thịt lợn ninh, giò lụa, giò hoa, chân lợn ninh, thịt móng ngựa, thịt vịt ninh, thịt vịt quay, thịt ngan quay, bồ câu trắng, chả rán, yến sào, vây cá, bào ngư, hải sâm, bóng cá, cá viên, tôm to, cua biển, cá dấm…
Lương thực gồm có cơm nếp lam, xôi đỏ, miến, chè trứng gà, chè hột sen, các loại hoa quả, sản vật, các loại bánh đặc sản của vùng miền trên cả nước, kẹo bánh…
Những món ngự thiện (vua thường dùng hàng ngày) như nem công, xôi vò, nham bò, trứng gà lộn, cao lầu, thịt quay, dưa giá, kiệu thịt phay, gầm ghì, măng cày, hon hôn, nướng sẻ, um cò, tao sò, mực trộn, gân chân vịt, giò nai, cháo hải sâm, kim châm, da bì, bánh mì tây, rượu dầm cam bồ đào...
Ngoài ra, trong yến tiệc còn có bát trân - tám món ăn quý hiếm nhất cung đình gồm nem công, chả phượng, da Tây ngu (tê giác), bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi, thịt chân voi, yến sào.
Theo sách Lễ Tết ăn chơi trong cung Nguyễn, các món ăn trong chốn nội cung được chế biến công phu, cầu kỳ, cỗ hạng một gồm 60 món, cỗ hạng 2 gồm 40 món, cỗ hạng 3 gồm 30 món ăn khác nhau.
(Sưu tầm)
