Câu 2 : Thời đại, hoàn cảnh xã hội mà tác giả sống:
Hữu Thỉnh viết “ Sang thu” vào cuối năm 1977, khi đất nước đã được thống nhất,
người lính xe tăng thiết giáp như Hữu Thỉnh từ cuộc chiến trở về trong đời thường
hoà bình, thời trai trẻ đã trôi qua trong cuộc chiến tranh ái quốc nay chợt thấy mình
đã “ sang thu” .
Cuối thế kỉ XVIII, người anh hùng dân tộc Nguyễn Hụê đã xuất hiện: vị chiến
tướng dùng mưu hạ thành Phú Xuân, vị thống tướng đó đã tiêu diệt ba vạn quân
Xiêm xâm lược tại Rạch Gầm – Xoài Mút trong một trận thuỷ chiến trời long đất
lở. Nguyễn Huệ, người anh hùng áo vải đã đạp đổ ngai vàng Chúa Trịnh ở Đàng
Ngoài chốn Bắc Hà rồi kết duyên cùng Ngọc Hân công chúa. Nguyễn Huệ - vua
Quang Trung đã tiêu diệt 29 vạn quân Thanh xâm lược, xây nên gò Đống Đa lịch
sử bất tử. “Hoàng Lê nhất thống chí” đã phản ánh hiện thực đó.
Thời đại, hoàn cảnh xã hội của cuộc sống được nói tới trong tác phẩm - chỉ nêu
những yếu tố có ảnh hưởng tới sự ra đời cụ thể của tác phẩm, có ảnh hưởng tới sáng
tác của tác giả. Ví dụ : Truyện “ Truyền kì mạn lục” của Nguyễn Dữ ra đời vào
khoảng cuối thế kỉ XVI như một bức tranh toàn cảnh về xã hội thời Lê thu nhỏ lại.
“ Chuyện người con gái Nam Xương” là một truyện ngắn hay rút trong tác phẩm
này.
- Nêu hoàn cảnh hẹp: Hoàn cảnh cụ thể ra đời của tác phẩm.
Đó có thể là hoàn cảnh gia đình rất đặc biệt: Bằng Việt chủ yếu sống với bà ngoại
nên khi đi xa nhớ về bà, hình ảnh bà ngoại gắn liền với “bếp lửa” .
Đó có thể là hoàn cảnh của bản thân trước một sự kiện, hiện tượng, hình ảnh,
…trong cuộc sống, tác giả nảy sinh ý tưởng, cảm hứng muốn gửi gắm ý tưởng ,
tình cảm, tư tưởng thái độ,… của mình qua sáng tác:
Tác phẩm “Đoàn thuyền đánh cá” ( Huy Cận) được sáng tác trong chuyến đi thực
tế năm 1958 ở Cẩm Phả, Hòn Gai (Quảng Ninh) giữa lúc miền Bắc nước ta phấn
khởi lao động xây dựng đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa. Nhà thơ hướng
tới những con người lao động làm nghề đánh bắt cá biển là chủ nhân trong cuộc
sống mới.
Tác phẩm “ Mùa xuân nho nhỏ” ( Thanh Hải) được làm năm 1980, trong khung
cảnh hoà bình, xây dựng đất nước nhưng khi ấy nhà thơ bệnh nặng, chỉ ít lâu sau đó
ông đã mất, vậy mà thi phẩm vẫn chan chứa tình yêu cuộc sống.
Bằng Việt thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Ông viết
bài thơ “ Bếp lửa” vào tuổi 19, đó là năm 1963 khi còn là sinh viên đang học Đại
học ở nước ngoài.
Từ mái trường Đại học Hà Nội, Phạm Tiến Duật bước vào đời lính chiến đấu và
hoạt động (công tác tuyên huấn) trên con đường chiến lược Trường Sơn những năm
tháng đánh Mĩ ác liệt nhất. Khói lửa chiến trường, chủ nghĩa anh hùng Việt Nam,
những cô gái thanh niên xung phong, những chiến sĩ lái xe dũng cảm,…in dấu chói
lọi, kì vĩ như những tượng đài trong thơ Phạm Tiến Duật. “ Bài thơ về tiểu đội xe
không kính” tiêu biểu cho hồn thơ Phạm Tiến Duật trong “ Vầng trăng - Quầng
lửa” là bài ca chiến trận thấm đẫm màu sắc lãng mạn ghi lại hình ảnh người chiến
sĩ lái xe vận tải trên con đương Trường Sơn, con đường huyết mạch của Tổ Quốc
trong cuộc chiến.
- Nêu đề tài hoặc nội dung chính, đặc sắc của tác phẩm:
Phạm Tiến Duật bằng giọng thơ chắc khoẻ, đượm chất văn xuôi, đã tạo nên giọng
nói riêng biệt, mới mẻ trong nền thơ ca chống Mĩ. Thơ ca của anh, đặc biệt trong “
Vầng trăng - Quầng lửa” không phải là sự chắt ra từ đời sống mà là toàn vẹn đời
sống thường nhật ở chiến trường. Phạm Tiến Duật đã góp vào vườn thơ đất nước
một hình tượng chiến sĩ khá độc đáo với “ Bài thơ về tiểu đội xe không kính”
(1969). Bài thơ đã ghi lại những nét ngang tàng dũng cảm và lạc quan của người
chiến sĩ lái xe trên tuyến đường Trường Sơn thời chống Mĩ, tiêu biểu cho chủ nghĩa
anh hùng của tuổi trẻ một thời máu lửa.
Chế Lan Viên viết bài thơ “ Con cò” vào năm 1962, in trong tập “ Hoa ngày
thường, chim báo bão” (1967). Bài “ Con cò” mang âm điệu đồng dao, nhịp thơ và
giọng thơ thấm vào hồn ca dao, dân ca một cách đằm thắm, nhẹ nhàng. 51 câu thơ
tự do, câu ngắn nhất 2 chữ, câu dài nhất 8 chữ, đan xen, kết chuỗi thành lời ru ngân
nga, ngọt ngào, biểu hiện tình thương và ước mơ của người mẹ hiền đối với con
thơ!
Đây là yêu cầu về nội dung của đoạn văn mang tính trọn vẹn, đầy đủ. Khi
viết đoạn văn giới thiệu về hoàn cảnh ra đời của một tác phẩm cụ thể, tuỳ theo sự
hiểu biết của mình mà người viết có thể nêu đầy đủ hoặc lược bớt một vài ý, tuy
nhiên vẫn phải đảm bảo cho người đọc nắm được xuất xứ chung, chủ đề của tác
phẩm.
Yêu cầu về hình thức:
- Đoạn văn bao gồm những câu văn gắn kết với nhau theo một cấu trúc nhất
định, cùng hướng về giới thiệu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm, được liên kết bằng
các phương tiện liên kết, phối hợp các kiểu câu. Đoạn văn phải được diễn đạt mạch
lạc, từ ngữ dùng chính xác, chân thực, có tính hình tượng.
- Luyện viết đoạn văn theo yêu cầu cụ thể: viết đoạn văn có câu ghép và phương
tiện liên kết; đoạn văn có câu hỏi tu từ, đoạn văn kết bằng câu cảm thán,…
Để viết đoạn văn giới thiệu hoàn cảnh ra đời cầu tác phẩm theo yêu cầu cụ
thể như có sử dụng câu ghép, một hoặc hai phương tiện liên kết, người viết trước
hết phải có ý, nghĩa là đã có nội dung để viết, sau đó xác định câu ghép (ghép ý nào
với ý nào trong các ý đã xác định), tiếp theo là xác định phép liên kết sẽ sử dụng là
gì. Sau khi đã xác định yêu cầu về nội dung, yêu cầu về hình thức của đoạn văn cần
viết, người viết bắt tay vào viết. Cuối cùng, cần kiểm tra lại đoạn văn vừa viết xem
đã hoàn chỉnh chưa, đã đáp ứng những yêu cầu đề ra chưa.
Ví dụ1:
- Bài tập: Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Bài thơ về tiểu đội xe không kính”
của tác giả Phạm Tiến Duật bằng một đoạn văn ngắn (khoảng 5 câu), có sử dụng
câu ghép và phép thế.
- Đoạn văn minh hoạ: “ Bài thơ về tiểu đội xe không kính” (1969) là tác phẩm thuộc
chùm thơ của Phạm Tiến Duật được tặng giải nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ
năm 1969 – 1970, sau in trong tập “ Vầng trăng - Quầng lửa” (1). Năm1964, rời
mái trường Đại học Sư phạm Hà Nội với tuổi 23, chàng sinh viên quê Phú Thọ
Phạm Tiến Duật bước vào đời lính chiến đấu và hoạt động (công tác tuyên huấn)
trên con đường chiến lược Trường Sơn những năm tháng đánh Mĩ ác liệt nhất (2).
Thơ ca của Phạm Tiến Duật không phải là sự chắt ra từ đời sống mà là toàn vẹn
đời sống thường nhật ở chiến trường( 3). Khói lửa chiến trường, chủ nghĩa anh
hùng Việt Nam, những cô gái thanh niên xung phong, những chiến sĩ lái xe dũng
cảm,…in dấu chói lọi, kì vĩ như những tượng đài trong thơ ông (4). Ông đã góp vào
vườn thơ đất nước một hình tượng người lính khá độc đáo với “ Bài thơ về tiểu đội
xe không kính” - người chiến sĩ lái xe dũng cảm, lạc quan và có chút bốc tếu ngang
tàng trên tuyến đường huyết mạch Trường Sơn thời đánh Mĩ (5).
( Câu 3 là câu ghép; dùng phép thế đại từ: Phạm Tiến Duật – ông).
Ví dụ 2:
- Bài tập: Viết đoạn văn ngắn trình bày hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Đoàn
thuyền đánh cá” của Huy Cận, trong đó có sử dụng câu hỏi tu từ ( gạch chân câu
văn đó).
- Đoạn văn minh hoạ:
Huy Cận là nhà thơ nổi tiếng trong phong trào “ Thơ mới” giai đoạn 1932 –
1959(1). Sau Cách mạng, thơ Huy Cận có phần chững lại(2). Năm 1958 các văn
nghệ sĩ đi thực tế tìm hiểu cuộc sống mới để lấy đề tài, cảm hứng sáng tác, nhà thơ
Huy Cận đã đi thực tế dài ngày ở Quảng Ninh(3). Vẻ đẹp của vùng biển Hòn Gai
cùng với không khí làm ăn sôi nổi, hào hùng tràn đầy niềm tin trong những năm
đầu xây dựng XHCN ở miền Bắc làm cho hồn thơ của Huy Cận “nảy nở” trở lại(4).
Ông đã sáng tác bài thơ “ Đoàn thuyền đánh cá” trong thời gian ấy, bài thơ được in
trong tập thơ “ Trời mỗi ngày lại sáng”(5). Phải chăng bài thơ là “ món quà vô
giá” mà nhà thơ tặng lại vùng biển Hòn Gai yêu dấu?(6) Bài thơ làm bằng cảm
hứng lãng mạn kết hợp với cảm hứng về thiên nhiên vũ trụ tạo ra những hình ảnh
thơ rực rỡ, huy hoàng, tráng lệ(7). Nó không chỉ ca ngợi vẻ đẹp lung linh, kì ảo của
biển Hòn Gai mà còn ca ngợi không khí là ăn tập thể của HTX ngư dân trong
những năm đầu xây dựng CNXH(8).
( Câu 6 là câu hỏi tu từ)
Ví dụ 3:
- Bài tập: Viết đoạn văn trình bày hoàn cảnh ra đời của bài thơ “ Mùa xuân
nho nhỏ” của nhà thơ Thanh Hải, trong đó có câu mở rộng thành phần ( gạch chân
câu đó).
- Đoạn văn minh hoạ:
Thanh Hải là một nhà thơ cách mạng, tham gia hai cuộc kháng chiến, bám trụ ở
quê hương Thừa – Thiên - Huế(1). Ông có công trong việc xây dựng nền văn học
cách mạng miền Nam từ những ngày đầu kháng chiến (2). Bài thơ “ Mùa xuân nho
nhỏ” được sáng tác tháng 11 năm 1980, chỉ ít lâu sau thì nhà thơ qua đời(3). Mặc
dù bị bệnh trọng, đang nằm trên giường bệnh nhưng với tình yêu đời, yêu cuộc
sống, Thanh Hải mở rộng hồn mình để cảm nhận mùa xuân thiên nhiên của đất
nước, mùa xuân của Cách mạng(4). Bài thơ như một lời tâm niệm chân thành, gửi
gắm thiết tha của nhà thơ để lại cho đời trước lúc ông đi xa (5).
( Câu 4 là câu mở rộng thành phần)
Ví dụ 4:
- Bài tập: Nêu hoàn cảnh ra đời cảu tác phẩm “ Sang thu” của nhà thơ Hữu
Thỉnh bằng một đoạn văn có sử dụng phép thế.
- Đoạn văn minh hoạ:
Nhà thơ Hữu Thỉnh quê ở Tam Dương, Vĩnh Phúc. Ông trưởng thành trong kháng
chiến chống Mĩ. Từ một người lính tăng - thiết giáp, ông trở thành cán bộ văn hoá,
tuyên huấn trong quân đội và sang tác thơ. Hữu Thỉnh là nhà thơ đi nhiều, viết
nhiều và có một số bài thơ đặc sắc về con người cùng cuộc sống ở nông thôn. Bài
thơ “ Sang thu” được sáng tác vào cuối năm 1977, in lần đầu tiên trên báo Văn
Nghệ. Nội dung thể hiện tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến của nhà thơ trước
những chuyển biến tinh tế của đất trời và là bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp của
nông thôn đồng bằng Bắc bộ lúc giao mùa từ hạ sang thu.
Luyện tập:
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Vũ trung tuỳ bút” của tác giả Phạm Đình Hổ,
bằng một đoạn văn ngắn có sử dụng câu ghép.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Hoàng Lê nhất thống chí” của Ngô gia văn
phái, bằng một đoạn văn ngắn, có sử dụng phép nối.
- Viết một đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó có sử dụng phép thế: Nêu hoàn
cảnh ra đời của tác phẩm “ Đồng chí” của nhà thơ Chính Hữu.
- Viết một đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó có sử dụng phép nối: Nêu hoàn
cảnh ra đời của tác phẩm “ Đoàn thuyền đánh cá” của nhà thơ Huy Cận.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Bếp lửa” của nhà thơ Bằng Việt bằng một
đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó có sử dụng phép thế.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ”
của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm bằng một đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó
có sử dụng phép lặp từ ngữ.
- Viết một đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó có ít nhất một câu ghép và một
phép liên kết: Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Ánh trăng” của nhà thơ Nguyễn
Duy.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Làng” của nhà văn Kim Lân bằng cách viết
một đoạn văn ngắn ( khoảng 5 câu), trong đó có ít nhất một câu ghép và một phép
liên kết.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Lặng lẽ Sa Pa” của nhà Nguyễn Thành Long
bằng một đoạn văn ngắn khoảng 5 câu, trong đó có một câu ghép và một phương
tiện liên kết.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Chiếc lược ngà” của nhà Nguyễn Quang
Sáng.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Mùa xuân nho nhỏ” của nhà thơ Thanh Hải.
- Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm “ Viếng lăng Bác” của nhà thơ Viễn Phương.
- Viết đoạn văn quy nạp, có sử dụng phép nối: Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
“ Sang thu” của nhà thơ Hữu Thỉnh.
- Viết một đoạn văn theo kiểu diễn dịch, phân tích tâm hồn trong sáng, mơ mộng,
tinh thần dũng cảm của cô thanh niên xung phong Phương Định trong tác phẩm “
Những ngôi sao xa xôi” của nhà văn Lê Minh Khuê. Trong đoạn văn, sử dụng ít
nhất hai phép liên kết câu (gạch dưới những từ ngữ này)
P/s : Mỏi Tay
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn