[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
Chắc suất Đại học top - Giữ chỗ ngay!!
ĐĂNG BÀI NGAY để cùng trao đổi với các thành viên siêu nhiệt tình & dễ thương trên diễn đàn.
BÀI 25. GIAO THOA ÁNH SÁNG
I. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM
1. Hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng
+ Hiện tượng truyền sai lệch so với sự truyền thẳng khi ánh sáng gặp vật cản gọi là hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng.+ Hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng có thể giải thích được nếu thừa nhận ánh sáng có tính chất sóng. Hiện tượng này tương tự như hiện tượng nhiễu xạ của sóng trên mặt nước khi gặp vật cản. Mỗi chùm sáng đơn sắc coi như chùm sóng có bước sóng xác định.
2. Hiện tượng giao thoa ánh sáng
a) Thí nghiệm Y-âng về giao thoa ánh sáng
| Chiếu ánh sáng từ đèn [imath]D[/imath], qua kính lọc sắc [imath]K[/imath] đến nguồn [imath]S[/imath]. Từ nguồn S ánh sáng được chiếu đến hai khe hẹp [imath]S_1[/imath] và [imath]S_2[/imath] thì ở màn quan sát phía sau hai khe hẹp thu được một hệ gồm các vân sáng, vân tối xen kẽ nhau đều đặn. Hiện tượng trên được gọi là hiện tượng giao thoa ánh sáng. |  |
b) Giải thích về hiện tượng giao thoa ánh sáng - điều kiện để xảy ra
+ Ánh sáng từ các khe hẹp [imath]S_1[/imath] và [imath]S_2[/imath] từ cùng nguồn [imath]S[/imath] là sóng kết hợp và sẽ giao thoa được với nhau.+ Khoảng cách giữa hai khe hẹp phải rất nhỏ so với khoảng cách từ màn quan sát đến hai khe.
3. Vị trí vân sáng, vân tối trên màn
| + Sơ đồ rút gọn thí nghiệm Y-âng như hình sau: |  |
Trong đó: [imath]\begin{cases} d_2^2=S_{2M}=D^2+\left(x+\dfrac{a}{2}\right)^2 \\ d_1^2=S_{1M}^2=D^2+\left(x-\dfrac{a}{2}\right)^2 \end{cases}\Rightarrow d_2^2-d_1^2=2ax[/imath]
Khoảng cách từ hai khe đến màn rất nhỏ so với [imath]D[/imath] và khoảng cách từ [imath]M[/imath] đến [imath]O[/imath] cũng rất nhỏ so với [imath]D (a, x << D)[/imath] nên ta có công thức gần đúng: [imath]d_1 \approx D; d_2 \approx D \Rightarrow d_1 + d_2 \approx 2D[/imath]
Khi đó: [imath]d_2-d_1=\dfrac{d_2^2-d_1^2}{d_1+d_2}=\dfrac{2ax}{2D}=\dfrac{ax}{d}[/imath]
+ Vân sáng, vân tối trên màn quan sát :
Tại [imath]M[/imath] là vân sáng khi [imath]d_2-d_1=k\lambda \Rightarrow \dfrac{ax_s}{D}=k\lambda \Leftrightarrow x_s=k\dfrac{\lambda D}{a}[/imath]
Công thức (1) cho phép xác định tọa độ của các vân sáng trên màn với k là bậc giao thoa.
Với [imath]k = 0,[/imath] thì [imath]M ≡ O[/imath] là vân sáng trung tâm.
Với [imath]k = ± 1[/imath] thì [imath]M[/imath] là vân sáng bậc [imath]1.[/imath]
Với [imath]k = ± 2[/imath] thì M là vân sáng bậc [imath]2….[/imath]
Tại [imath]M[/imath] là vân sáng khi [imath]d_2-d_1=(2k-1)\dfrac{\lambda}{2} \Rightarrow \dfrac{ax_t}{D}=(2k-1)\dfrac{\lambda}{2}\Leftrightarrow x_t=(k-0,5)\dfrac{\lambda D}{a}[/imath]
Công thức (2) cho phép xác định tọa độ của các vân tối trên màn.
Đối với vân tối không có khái niệm bậc giao thoa.
4. Khoảng vân
+ Định nghĩa : Khoảng vân i là khoảng cách giữa hai vân sáng hoặc hai vân tối liên tiếp (gần nhau nhất).+ Công thức tính khoảng vân:
Ta có: [imath]i=x_s(k+1)-x_s(k)=(k+1)\dfrac{\lambda D}{a}-k\dfrac{\lambda D}{a}=\dfrac{\lambda D}{a}\Rightarrow i=\dfrac{\lambda D}{a}[/imath]
+ Tại điểm [imath]O[/imath], ta có vân sáng bậc [imath]0[/imath] với mọi ánh sáng đơn sắc. Ta gọi nó là vân chính giữa hay vân trung tâm.
5. Ứng dụng: Đo bước sóng ánh sáng
Từ công thức tính khoảng vân suy ra [imath]\lambda =\dfrac{ia}{D}[/imath], biết khoảng cách [imath]2[/imath] khe hẹp a, khoảng cách hai khe đến màn [imath]D[/imath] thì chỉ cần đo khoảng vân trên màn giao thoa là sẽ tính được bước sóng. Chính bằng cách này mà nhà Vật Lí Y-âng đã đo được bước sóng của một số ánh sáng đơn sắc khác nhau.Ngoài ra, hiện tượng giao thoa sóng là một bằng chứng để chứng tỏ ánh sáng có bản chất sóng.
6. Bước sóng ánh sáng và màu sắc
+ Mỗi ánh sáng đơn sắc, có một bước sóng hoặc tần số trong chân không hoàn toàn xác định.+ Các ánh sáng đơn sắc có bước sóng từ [imath]380 nm[/imath] (màu tím) đến [imath]760 nm[/imath] (màu đỏ) mới gây ra cảm giác sáng, đó là các ánh sáng nhìn thấy được (khả kiến).
+ Ánh sáng trắng của Mặt trời là hỗn hợp của vô số ánh sáng đơn sắc có bước sóng biến thiên liên tục từ [imath]0[/imath] đến [imath]\infty[/imath]. Nhưng chỉ các bức xạ có bước sóng từ [imath]380 nm[/imath] đến [imath]760 nm[/imath] là giúp được cho mắt nhìn mọi vật, và phân biệt màu sắc.
+ Khoảng bước sóng trong chân không của bảy vùng màu trên quang phổ, hay bảy màu cầu vồng được thể hiện trong bảng sau:
+ Điều kiện về nguồn kết hợp trong hiện tượng giao thoa ánh sáng có thể phát biểu như sau:
- Hai nguồn phát ra hai sóng ánh sáng có cùng bước sóng.
- Hiệu số pha dao động của hai nguồn phải không đổi theo thời gian.
II. GIẢI BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA
Câu C1 (trang 129 SGK Vật lí 12):
Nhắc lại kết luận về sự lệch của tia sáng khi truyền lăng kính?Trả lời:
Trong thí nghiệm giao thoa, ta có thể bỏ màn [imath]M[/imath] để ánh sáng từ hai nguồn [imath]F_1, F_2[/imath] rọi qua kính lúp vào mắt. Nếu nguồn sáng là nguồn laze thì ta phải đặt màn [imath]M[/imath] để tránh ánh sáng từ hai nguồn [imath]F_1, F_2[/imath] rọi vào mắt, làm ảnh hưởng không tốt đến mắt.
Câu C2 (trang 130 SGK Vật lí 12):
Quan sát các vân giao thoa, có thể nhận biết vân nào là vân chính giữa không?Trả lời:
+ Nếu dùng ánh sáng đơn sắc, thì trên màn ta thu được các vân sáng và vân tối xen kẽ nhau đều đặn, ta không thể biết được vân nào là vân chính giữa.
+ Nếu dùng ánh sáng trắng, thì trên màn ta thu được vân chính giữa có màu trắng nên ta có thể nhận biết được vân chính giữa.
Xem thêm:
[Vật lí 7] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
[Vật lí 8] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
[Vật lí 9] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
[Vật lí 10] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
[Vật lí 11] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
[Vật lí 12] HỆ THỐNG MỤC MỤC CÁC LỚP
