Với Nguyễn Khoa Điềm, đất nước hiện lên trong những câu chuyện cổ, xa xôi, nhưng gần gụi, gắn bó với tuổi thơ.
(..)
Cảm nhật về đất nước của tác giả không đi ngoài ra những sinh hoạt thường ngày. Miếng trầu, quả cau, cái kèo, cái cột, nang niu như chính tâm hồn đất nước. Ngày đó, ngày nao..., bốn ngàn năm lịch sử đọng lại trong những dáng hình bình dị nhất, thân thuộc với con người. Nhà thơ, có lẽ sau khi nhìn về một phương trời rộng lớn, đã thu đượch về những nét đẹp rất riêng của quê hương. Đọc lại rồi, ta bỗng thấy sao nó thân thuộc lạ :
Tóc mẹ thì búi sau đầu...
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Ngày xưa hay ngày nay ? Con người tiếp bước con ngưiơì. Tình yêu đơn hoa kết trái làm nơi nảy mầm cho các thế hệ tương lai. Đất nước lớn lên trong tình yêu với ông, bà, cha mẹ. Ngày hôm nay, không phải là những ngày đầu của lịch sử: Phía sau lưng, đã là bốn nghìn năm vất vả, gian khó, đau thương... Đất Nước trong nguyễn Khoa Điềm vẫn hiên ngang đứng vững; và những người con ruột thịt được chở che cứ thế mỗi lúc một trưởng thành:
Khi ta lớn lên đất nước đã có rồi
Đất nước của ta, của người lao động. Hạt mồ hôi đổ xuống ươm mầm cho nắng len cây lúa. Nhân dân Việt Nam, bốn nghìn năm cực nhọc gian khổ, thiếu thốn, hi sinh. Rồi cuộc đời cứ tiếp diễn. Giọt nước mắt rơi trên những thăng trầm lịch sử. Hạt gạo phải xay, giã, giần, sàng mới nên cơm. Đất nước ta, đát nước của những người nông dân chân lấm tay bùn, đạp tung bùn đất đứng lên dưới lá cờ cách mạng. Muôn trùng gian khó sẽ hướng tới những thành công rực rỡ của ngày mai:
Nước chúng ta
Nước những người không bao giờ khuất
(Nguyễn đình thi)
Xao xuyến gì bằng lời nhắn nhủ của cha ông.
Nói về đất nước, có lẽ Nguyên Khoa điềm đã tự tạo cho mình một lói đi rieng. Nguyễn đình thi nói về "đất" và "trời", cái "trời" ở đây vẫn còn đọng lạ một cái gì từ trong quá khứ, cao và rộng . Nguyễn Khoa điềm chỉ nói về "đất" và "nước", hẹp hơn, Những đi sâu vào đó ta thấy mở ra một thế giới mênh mông cả về chiều rộng và chiều sâu. Ta mơ hồ nhận ra rất, rất nhiều hồn dân tộc (có lẽ chỉ trong đất nước của NKĐ Việt Nam mới hiện lên, rõ ràng và xúc ộng như thế): bề dày lịch sử và văn hoá không pahỉ ngẫu nhiên mà có. Nó phải trải qua một quá trình tranh đầu, và tồn tại một cách phi thường !
Khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc
Người Việt Nam trong NKĐ không phải những ông vua, ông đế, không phải nhân vật có sức mạnh kỳ lạ, thánh thần. Đó là bà, là mẹ, là cha ông, những con người quanh năm chân lấm tay bùn nơi đồng ruộng. Nhưng lịch sử bốn ngàn năm đã luyện rèn nên bao đức tính: cần cù, cần mẫn, can đảm, thuỷ chung...
Những con người ấy đã tạo nên một dân tộc anh hùng, một đất nước anh hùng, sẽ đánh bại bất cứ kẻ thù nào xâm lược.