Lục Vân Tiên, Trịnh Hâm và Bùi Kiệm cùng học chung một thầy trên núi Thiên Sơn. Sau những năm tháng khổ luyện văn võ, cả hai được thầy cho xuống núi để lai kinh tham gia khoa thi tuyến người tài của triều đình chọn trạng nguyên. Trên đường trở về thăm nhà, Lục Vân Tiên đã ra tay nghĩa hiệp cứu Kiều Nguyệt Nga cùng cô hầu gái Kim Liên thoát khỏi tay của bọn cướp Đỗ Dự Phong Lai. Cảm kích trước nghĩa cử của Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga đem lòng thầm yêu trộm nhớ vị ân nhân của mình. Vốn con gái nhà quan thuộc dòng khuê các, Kiều Nguyệt Nga đã tự họa hình Lục Vân Tiên và đề thơ nhớ chàng treo ở thư phòng. Thế nhưng gia đình Lục Vân Tiên đã có lời giao ước với gia đình Võ Công là sẽ hỏi Võ Thể Loan cho Lục Vân Tiên. Bởi vậy Lục Vân Tiên đã coi như Võ Thể Loan là vị hôn thê của mình. Cả hai gia đình chỉ còn chờ ngày Lục Vân Tiên công thành danh toại trở về là sẽ tiến hành hôn lễ. Trong khi đó Kiều Nguyệt Nga đã từ chối lời cầu hôn của gia đình Trịnh Thái Sư muốn hỏi nàng cho Trịnh Hâm – con nuôi của họ. Biết Kiều Nguyệt Nga còn nặng lòng với Lục Vân Tiên, Trịnh Hâm sinh lòng ghen ghét đố kỵ với bạn đồng môn. Trên đường về kinh ứng thi Lục Vân Tiên đã có thêm những người bạn mới đó là Vương Tử Trực, Hớn Minh … Khoa thi năm ấy ai cũng nghĩ Lục Vân Tiên sẽ giật giải Trạng Nguyên, bởi chàng là một người văn võ song toàn. Nhưng rồi tin mẹ mất ở quê nhà đã đến với Lục Vân Tiên khiến chàng phải bỏ dở kỳ thi để về quê chịu tang mẹ. Nỗi đau buồn cùng với mưu mô thâm độc của Trịnh Hâm đã khiến Lục Vân Tiên lâm vào cảnh mù lòa. Bao nhiêu tiền bạc mang theo đã bị lừa trong việc chữa chạy đôi mắt, khiến tiền mất tật mang. Lục Vân Tiên chỉ còn chỗ dựa duy nhất là người tiểu đồng trung thành của mình… Khoa thi năm ấy Vương Tử Trực đỗ đầu và Trịnh Hâm đỗ thứ hai. Không may cho thầy trò Lục Vân Tiên khi Trịnh Hâm trên đường trở về đã gặp họ. Trịnh Hâm đã tìm cách đẩy Lục Vân Tiên xuống biển. May mắn là Lục Vân Tiên đã trôi dạt vào bờ và được một ông lão đánh cá cứu sống. Ông lão đã đưa Lục Vân Tiên tới nhà Võ Công. Gia đình Võ Công hoàn toàn bất ngờ và thất vọng trước một Lục Vân Tiên tàn tạ, mù lòa. Điều họ mong muốn lâu nay là một Lục Vân Tiên Trạng Nguyên trở về vinh quy bái tổ. Chính vì vậy mà Võ Công đã tìm cách bỏ rơi Lục Vân Tiên trong rừng sâu để hại chàng. Trong khi đó Võ Công quay sang ve vãn Vương Tử Trực hòng gả con gái cho Trực. Vốn là một người nghĩa khí và là anh em kết nghĩa của Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực đã giận dữ và lên án hành động bất nghĩa của gia đình Võ Công. Riêng Lục Vân Tiên tuy bị bỏ rơi giữa rừng sâu nhưng được Hớn Minh đưa về chùa trị bệnh (Hớn Minh lúc này đang ẩn mình trong chùa để trốn sự truy nã của Triều đình vì tội dám giết một tên tham quan)… Với mưu đồ chiếm ngôi vua, Trịnh Thái Sư đã câu kết với giặc Ô Qua đem quân sang gây hấn. Triều đình đã cử Vương Tử Trực làm Nguyên soái và Trịnh Hâm là phó soái đem quân đi chống giặc. Do sự phản bội của Trịnh Hâm, đội quân của Vương Tử Trực đã thất bại và Vương Tử Trực đã bị giặc bắt cầm tù. Giặc Ô Qua một lần nữa lại ra tối hậu thư với triều đình. Trịnh Thái sư dâng kế cầu hòa bằng cách tiến cử Kiều Nguyệt Nga đi triều cống để hại nàng nhằm trả thù. Trên đường đi triều cống Nguyệt Nga đã nhảy xuống biển tự vẫn vì muốn giữ tròn tiết hạnh với Lục Vân Tiên. Kim Liên phải giả Nguyệt Nga sang làm vợ vua Ô Qua. Nguyệt Nga không chết và đã được một quản gia của gia đình Bùi Kiệm cứu sống. Bùi Kiệm muốn lấy Kiều Nguyệt Nga làm vợ nếu không sẽ tố cáo mọi chuyện nàng đã không tuân chỉ. Nguyệt Nga một lần nữa phải bỏ trốn… Giữa lúc đó triều đình lại mở khóa thi tuyển chọn nhân tài ra giúp nước chống giặc ngoại xâm. Lục Vân Tiên lúc này đã chữa khỏi mắt và một lần nữa lại vào kinh ứng thí. Lần này Lục Vân Tiên đã đỗ trạng nguyên. Chàng được phong làm Nguyên soái thống lĩnh đội quân chống giặc. Lục Vân Tiên đã xin vua cho triệu tập Hớn Minh và một số người quen biết vào đội quân tướng của mình. Với tài nghệ và mưu trí thao lược Lục Vân Tiên đã đánh tan giặc Ô Qua, giải cứu được Vương Tử Trực và tìm lại được Kiều Nguyệt Nga. Đồng thời âm mưu đen tối của cha con Trịnh Thái sư và Trịnh Hâm cũng bị phơi bày trước ánh sáng. Tình bạn, tình yêu, lòng chung thủy cuối cùng cũng đã chiến thắng. Sự phản bội rốt cuộc cũng có ngày phải đền tội.