Quoc cong tiet che Hung Ðao Ðai Vuong Tran Quoc Tuan la nguoi co tai nang quan su tuyet voi. Dai tuong Vo Nguyen Giap nhan xet: Tai nang cua Tran Quoc Tuan bieu hien o su nhan thuc rat ro dan ta la nguon suc manh giu nuoc. Nguon suc manh do phai duoc xay dung, boi duong lau dai trong thoi binh cung nhu trong thoi chien, bang nhieu chinh sach kinh te, van hoa, xa hoi. Hon bay tram nam truoc, ca A, Au dang trong con kinh hoang, khiep dam ve cai hoa Tac-ta (giac Mong), khi chung luot tren vo ngua vien chinh tan pha het nuoc nay sang nuoc khac. Tu Thai Binh Duong den tan ben bo Ðia Trung Hai, khap A, Au chua co mot danh tuong nao can duoc.
Vay ma o mien dong nam chau A, lu giac Tac-ta ay da phai kinh hon, lac phach truoc y chi chien dau va tai nghe quan su tuyet voi cua quan dan Ðai Viet duoi su chi huy thien tai cua Quoc cong tiet che Hung Ðao Ðai Vuong Tran Quoc Tuan.
Cong lao to lon cua Ngai, ba lan chi huy quan dan Ðai Viet can pha quan xam luoc Nguyen - Mong hung bao, danh cho chung that dien bat dao, Tran Nam vuong Thoat Hoan phai chui vao ong dong co nguoi keo qua bien ai moi thoat chet. Tran Hung Ðao sinh ngay 10-12-1228 (Mau Ty), la con An Sinh Vuong Tran Lieu (anh ruot Tran Thai Tong - Tran Canh).
Tran Hung Ðao dung mao hung vi, thong minh hon nguoi, xem rong biet nhieu, du tai van vo, chuyen tam nghien cuu luc thao tam luoc cua nguoi xua va danh ca tam huyet va hieu biet de viet cac tac pham: Binh thu yeu luoc, Van Kiep tong bi truyen thu va Hich tuong si de day cac tuong cam quan danh giac, khich le long yeu nuoc cua quan dan Ðai Viet.
Tran Hung Ðao luon luon dat loi ich cua dan toc, cua dat nuoc tren loi ich cua nha, luon luon vun trong cho khoi doan ket giua ton toc nha Tran, de tao cho the nuoc o dinh cao muon truong, du suc de bep quan thu nguy hiem.
Nam 2000, Hoi thao 700 nam ngay mat cua Ðuc Thanh Tran Hung Ðao, Ðai tuong Vo Nguyen Giap da viet: "... Trong su nghiep hien hach ba lan chien thang quan xam luoc Nguyen - Mong o the ky 13, Hung Ðao Ðai Vuong Tran Quoc Tuan co vai tro dac biet quan trong. Ngai la mot nha chinh tri - quan su dai tai, duoc vua Tran tin yeu, giao quyen Tiet che, thong suat ca vuong hau, tong that, tuong linh, dieu dong binh nhung, khi gioi.
Khi quan Nguyen - Mong xam luoc lan thu nhat (1258), Ngai duoc cu chi huy cac tuong linh dieu quan thuy bo bao ve vung bien gioi Tay Bac. Trong cuoc khang chien lan thu hai (1285) va thu ba (1288), Ngai duoc cu lam Quoc cong tiet che, thong linh toan quan danh giac.
Ban linh cua Tran Quoc Tuan the hien o quyet tam diet dich va thang dich khong gi lay chuyen. Ngay nhung luc gian nan nguy hiem nhat, Ngai van tin vao thang loi, giu vung long quan, long dan.
Ðac biet, trong cuoc khang chien lan thu hai (1285), khi su mat con cua nen doc lap nuoc nha chi con trong gang tac, quan xam luoc da chiem duoc nhieu dia ban trong yeu, trong do co ca Kinh thanh Thang Long va phu Thien Truong, noi bo quy toc va quan lai trieu Tran da co nguoi nao nung, hang giac, Tran Quoc Tuan van hien ngang bat khuat, giu vung long tin son sat vao thang loi.
Cau noi bat hu cua Ngai: "Be ha muon hang truoc het hay chem dau than di da", da neu mot tam guong lon ve tinh than quyet chien va y chi "Sat That" truoc trieu dinh, truoc toan quan va toan dan ta.
Tai nang cua Tran Quoc Tuan bieu hien o su nhan thuc rat ro dan ta la nguon suc manh giu nuoc. Nguon suc manh do phai duoc xay dung, boi duong lau dai trong thoi binh cung nhu trong thoi chien, bang nhieu chinh sach kinh te, van hoa, xa hoi. Ngai chu truong: "Khoan thu suc dan, lam ke sau re ben goc la thuong sach giu nuoc".
Tran Hung Ðao xem viec doan ket noi bo la mot nhan to cuc ky quan trong de tao thanh suc manh. Nhin lai ba cuoc khang chien chong Nguyen - Mong thang loi. Ngai xac dinh: "Vua toi dong long, anh em hoa muc, nuoc nha chung suc" la nhan to da lam cho "quan dich phai chiu bi bat" (bi tuu tu cam). Ngai rat coi trong doan ket quan va dan, doan ket trong quan doi "nhu cha con mot nha". Chinh nho nguon suc manh do ma dan toc Viet Nam da co the dung vung va vuot qua nhung thu thach ghe gom cua hoa xam lang khoc liet do de quoc Nguyen - Mong gay ra.
Tran Quoc Tuan la vi thong soai co tai nang quan su tuyet voi. Nam vung yeu cau chien luoc lay nho thang lon, ca nuoc danh giac, Ngai chu truong lay doan binh chong truong tran, xem do la dieu thuong trong binh phap nuoc ta; ket hop tac chien cua quan trieu dinh voi tac chien va dau tranh cua luc luong quan dan cac dia phuong: "tieu dan thanh da, doan binh phuc hau".
Cai tai gioi cua Tran Quoc Tuan la biet chuyen tinh the tu hiem ngheo thanh thuan loi, xoay chuyen the tran tao nen thoi co. Va khi thoi co den thi chuyen sang phan cong, tien cong; chon dung huong, dung muc tieu, danh nhung tran quyet dinh, khien ke thu khong kip tro tay, trong choc lat da bi that bai.
Tai thao luoc cua Tran Quoc Tuan noi bat la tinh chu dong va linh hoat "biet nguoi, biet minh", chu dong dieu dich, chu dong danh dich, "xem xet quyen bien... tuy thoi ma lam". Cau tra loi cua ong voi vua Tran Nhan Tong: "Nam nay danh giac nhan" khi quan Nguyen tien cong xam luoc lan thu ba (1288), chung to vi chu tuong da biet ro dich, biet ro ta, phan tich sau sac tinh hinh thuc tien va lam chu duoc quy luat cua chien tran. Trong cuoc khang chien nay, giac chua bi danh lon ma da so hai rut chay, rot cuoc bi tieu diet tren song Bach Ðang va o bien gioi. Ðo la ket qua ky dieu cua phuong phap dung binh doc dao cua Tran Hung Ðao.
Nghe thuat quan su trong cuoc khang chien chong quan Nguyen - Mong la dinh cao cua nghe thuat chien tranh nhan dan bao ve To quoc cua dan toc ta trong thoi dai phong kien. Nguoi de ra va van dung thien tai chien luoc, chien thuat chien tranh nhan dan do khong ai khac la Hung Ðao Ðai Vuong Tran Quoc Tuan. Lan dau tien trong lich su dau tranh vu trang cua dan toc ta, da xuat hien hinh thai the tran cua dan chung danh giac o khap cac xom lang, ket hop chien dau cua quan trieu dinh voi quan cac lo va dan binh, tieu diet dich trong nhung tran lon, xay dung mot the tran rong ma sau, manh ma vung, luon luon chu dong, luon luon tien cong, tao nen suc manh to lon, chien thang quan thu.
Tran Quoc Tuan khong chi la vi thong soai lanh dao thang loi cuoc khang chien ma con la mot nha ly luan, mot nha tu tuong quan su noi tieng, tu loi Hich keu goi tuong si day khi phach hien ngang den ban Di chuc lich su, nhung noi dung tu tuong tien tien ay da duoc khang dinh. Ngai da day cong nghien cuu, tong ket kinh nghiem dau tranh cua dan toc, hoc tap nhung tu tuong quan su tien bo cua nuoc ngoai, rut ra nhung dieu tinh tuy, ket hop voi nhung tri thuc quan su tu thuc tien chi dao chien tranh cua minh, thanh nhung bo binh thu co gia tri nham phuc vu su nghiep giu nuoc.
Tran Quoc Tuan da de lai cho doi nhieu tac pham ly luan quan su co gia tri, khang dinh mot buoc phat trien quan trong cua khoa hoc quan su Viet Nam. Voi Tran Quoc Tuan, mot hoc thuyet quan su Viet Nam trong thoi dai phong kien da hinh thanh, hoc thuyet quan su dan toc trong chien tranh giu nuoc. Chinh tren co so nay, Le Loi - Nguyen Trai phat trien thanh hoc thuyet quan su dan toc trong khoi nghia nong dan, chien tranh giu nuoc.
Nhung quan diem tu tuong chinh tri - quan su dua vao dan, khoan thu suc cho dan, ve xay dung khoi dai doan ket trong hoang toc va trieu dinh, trong toan quan va ca nuoc, ve phuong cham chien luoc "di doan, che truong" (lay ngan tri dai), "quan doi cot tinh khong cot nhieu, tren duoi mot da nhu cha con..." la nhung tu tuong tien tien, dung dan va sang tao, vuot thoi dai mai mai van con nguyen gia tri.
Tran Hung Dao la anh hung kiet xuat, khong chi ve tai nang quan su ma con co dao duc tieu bieu cua mot vi chu tuong. Ngai luon neu tam guong sang ngoi ve long trung nghia, y thuc gat bo moi hiem khich rieng tu de doan ket tong that, trieu dinh va tuong linh, tao nen mot coi nguon cua thang loi. Ngai chu truong "bat dung luong tuong" dung nguoi hien luong, biet chon va dao tao tuong gioi, thuong trong dung va tien cu nhung nguoi tai giup nuoc.
Ngai quy trong nhung nguoi cong su, thuong yeu binh linh va ho cung het muc trung thanh voi Ngai, doi quan phu tu cua Ngai da tro thanh doi quan bach thang. Trieu dinh nha Tran da xay dung nen mot doi ngu tuong linh kien cuong, tai gioi, doan ket nhat tri, phan dong la van vo song toan. Lich su doi doi ghi nho chien cong va thanh tich cua cac vi tuong nhu Tran Quang Khai, Tran Nhat Duat, Pham Ngu Lao, Tran Quoc Toan, Tran Binh Trong, Ðo Khac Chung cho den Yet Kieu, Da Tuong...
Hung Ðao Ðai Vuong da de lai cho dan toc ta tu tuong chinh tri tien bo va tai thao luoc bat hu - de doi nay sang doi khac, dan toc ta da van dung va da danh thang moi ke thu xam luoc manh hon ta gap boi.
Mua thu thang tam, ngay 20 nam Canh Ty (1300) "Binh Bac Ðai nguyen soai" Hung Ðao Ðai Vuong qua doi. Theo loi Ngai dan, thi hai Ngai duoc hoa tang thu vao binh dong va chon trong vuon An Lac, gan canh rung An Sinh, khong xay lang mo, dat san phang, trong cay nhu cu.
Vua Tran Anh Tong truy tang Ngai: Thai su Thuong Phu Quoc Cong Nhan Vu Hung Ðao Ðai Vuong. Nhan dan ta lap den tho o nhieu noi de tuong nho cong lao to lon cua Hung Ðao Ðai Vuong va suy ton Ngai la Ðuc Thanh Tran.
Vuong trieu Tran, mot trieu dai "vo cong, van tri" oai hung trong lich su dung nuoc va giu nuoc cua dan toc ta. Voi 175 nam tri vi dat nuoc, Vuong trieu Tran da lam nen nhung chien cong lung lay, chien thang giac Nguyen - Mong, mot de quoc hung manh nhat the gioi luc bay gio. Trieu Tran da gop phan dang ke vao su nghiep phat trien cua nen van minh Ðai Viet, de lai cho doi sau biet bao bai hoc quy bau.
Vuong trieu Tran ma tieu bieu nhat la Anh hung dan toc vi dai Tran Hung Ðao da di vao lich su, di vao the gioi huyen thoai, di vao the gioi tam linh, tro thanh vi "Thanh" duoc toan the nhan dan ta tho phung. Tu Tran Hung Ðao den Ðuc Thanh Tran roi Ðuc Thanh Cha, tu mot nhan vat lich su "bang xuong bang thit" da tro thanh vi thanh thieng lieng duoc tho phung rong rai va pho bien nhat trong cac vi than VN.