Xã hội thực dân phong kiến đến thời Vũ Trọng Phụng đã phơi bày đầy đủ bản chất xấu xa, thối nát của nó. Cuộc sống giả dối, bịp bợm với đủ trò cải cách, đó là môi trường thuận lợi cho “kí sinh trùng” Xuân Tóc Đỏ hoạt động. Xuân Tóc Đỏ đã phát triển trọn vẹn tính cách của nó: từ một tên lưu manh, đại bịp đã trở thành một “anh hùng cứu quốc”, một “vĩ nhân”.
Xuân Tóc Đỏ là loại bụi đời trong môi trường thành thị. Tác giả đã theo dõi tính cách nhân vật, từ bé Xuân Tóc Đỏ là một đứa trẻ mồ côi. Lên 9 tuổi được ông bác họ nuôi, nó nhìn trộm bác gái tắm và bị đuổi. Từ đó, Xuân lấy đầu hè xó chợ làm nhà, lấy sấu ở các phố, lấy cá Hồ Gươm làm cơm. Tóc hắn đỏ như lông bò vì phơi nắng, trèo me, trèo sấu. Rồi hắn len lỏi vào nhặt banh sân quần. Bị đánh, bị đuổi vì hắn một con đầm thay quần áo. Vài nét biếm hoạ khá chân thật đó, Xuân Tóc Đỏ hiện lên rõ nét là một tên vô giáo dục.
Từ môi trường vô giáo dục, lang thang kiếm sống với nhiều nghề phức tạp, Xuân Tóc Đỏ trong một hoàn cảnh đặc biệt, được nhập vào môi trường của những kẻ giàu có, những con người đang ôm ấp mộng Âu hoá và cải cách xã hội như bà Phó Đoan, ông bà Văn Minh, ông Típ Phờ Nờ(Typn).
Mụ Phó Đoan thèm khát thể xác của Xuân Tóc Đỏ nên đã xin cho hắn ra tù và tạo điều kiện cho hắn gia nhập vào xã hội thượng lưu. Mụ giới thiệu hắn đến tiệm may Âu hoá của Văn Minh. Hắn *** nát, đến những chữ trên bảng hiệu cũng không xem được. Trong tiệm Âu hoá, hắn chỉ biết học thuộc lòng như hắn đã từng học thuộc lòng những bài rao thuốc lậu trước đây. “Hở cánh tay và hở cổ là dậy thì”, “Hở đến nách và hở nửa vú là ngây thơ”. Hắn cũng nhớ lời của chú: “Từ đây trở đi, xã hội văn minh hay dã man là trách nhiệm của anh!”. Hắn đã rơi vào môi trường của các nhân vật toàn là quái thai của xã hội như mụ Phó Đoan dâm đãng được bằng “Tiết hạnh khả phong”, như ông bà Văn Minh, ôn gtypn đang chạy theo phong trào Âu hoá chơi bời hưỏng lạc bấy giờ. Xuân Tóc Đỏ đã lợi dụng họ để tiến thân.
Hội nhập với xã hội thượng lưu, Xuân Tóc Đỏ gặp nhiều vận may và với bản tính lém lỉnh, láu cá, hắn nhanh chóng tạo cho mình một chỗ đứng trong gia đình ông bà Văn Minh. Tính cách lưu manh, bịp bợm, dâm đãng của Xuân Tóc Đỏ cứ bành trướng trong môi trường thuận lợi đó. Với một số hiểu biết về bệnh tật thu được trong nghề rao thuốc dạo, hắn chữa khỏi bệnh cho cụ cố và được tâng bốc là sinh viên trường thuốc rồi quan “đốc-tờ”. Biết Xuân Tóc Đỏ là “sinh viên trường thuốc”, Tuyết, em gái Văn Minh tìm cách làm thân. Xuân Tóc Đỏ lai được phen bộc lộ tính cách lưu manh, dâm đãng của hắn. Hắn trò chuyện với Tuyết theo kiểu triết lí rởm: “Thời buổi này biết làm sao được. Giả dối hết thảy! Yêu cũng giả dối! Tầm thường cũng tầm thường giả dối! Hủ lậu cũng hủ lậu giả dối”. Rồi bất ngờ Xuân sờ ngực Tuyết và nói: “Chỉ có một mình quý nương là không giả dối như đời mà thôi”.
Con đường tiến thân của Xuân Tóc Đỏ thuận lợi. Y biết cách luồn lách, dùng mưu mẹo thủ đoạn để làm lợi cho mình. Từ một đứa nhặt banh quần Xuân Tóc Đỏ trở thành một danh thủ, một cây hi vọng của một giới quần vợt Bắc Kì. Hắn cũng không biết chấp nhận theo đề nghị của quan trên trước nhà vô địch quần vợt Xiêm La để được trở thành “Anh hùng cứu quốc”, bậc “vĩ nhân”.
Trong xã hội mà thủ đoạn bịp bợm, gian xảo lan tràn thì bản chất lưu manh, bịp bợm của Xuân Tóc Đỏ không dễ nhận ra. “Sự ngu độn của nó người ta cho là nhũn nhặn, là sự khiêm tốn nên nó càng được hơn”.Bà Phó Đoan xem Xuân là người có học thức. Ông Phán mọc sừng cũng cho Xuân là người đứng đắn. Giữa lúc cụ bà, mẹ Văn Minh nguyền rủa Xuân Tóc Đỏ là xỏ lá, đồ ba que, mặt chó chứ không phải mặt người thì thì cụ Hồng phẫn nộ: “Con Tuyết mà chửa với thằng Xuân thì thật phúc bảy mươi đời cho nhà này. Bà câm đi, Bà ngu lắm”. Một chi tiết nữa cũng cười ra nước mắt: cụ cố ông nội của Văn Minh ngã bệnh.Cả gia đình cầu cứu đốc tờ Xuân. Hắn được dịp trả thù vì cụ cố đã đòi nhổ vào mặt hắn khi hắn quan hệ bất chính với Tuyết. Hắn nói xẵng: “Thưa cụ, quả con vô học, nhặt banh quần, hạ lưu, không biết thuốc ạ!” rồi bỏ chạy. Mà đốc-tờ Xuân bỏ chạy thì các ông lang nổi danh khác bó tay. Thế là cụ cố chết. Lúc hắn thành thật nhất thì người đời lại cho là giả dối. Vũ Trọng Phụng sâu sắc biết bao!
Xuân Tóc Đỏ là một nhân vật được xây dựng trong quá trình phát triển, tính cách của Xuân Tóc Đỏ được miêu tả trong quá trình vận động. Một mặt, tính cách Xuân Tóc Đỏ gần như không đổi. Vốn được giáo dục, đào luyện trong nền văn hoá vỉa hè nên bản chất của Xuân vẫn giữ nguyên chất lưu manh của kẻ lang thang đầu đường xó chợ. Từ ngôn ngữ cho đến cử chỉ, hắn luôn luôn văng tục, không chịu học hành mà chỉ dùng thủ thuật bắt chước, che đậy, giả dối để đối phó trong mọi tình huống. Có thể nói, tính cách lưu manh xuyên suốt con người Xuân Tóc Đỏ từ khi là một cậu bé lang thang ở đầu đường xó chợ cho đến lúc trở thành “anh hùng cứu quốc”.
Tuy nhiên, tính cách của Xuân cũng có những thay đổi nhất định. Y nhanh chóng thích hợp với hoàn cảnh mới và hoàn cảnh cũng làm cho y thay đổi. Khi còn là kẻ hạ lưu, hắn bộc lộ tính ti tiện, yếu đuối. Nhưng khi đã có vị trí trong xã hội, Xuân bắt đầu xem thường mọi người “Xuân Tóc Đỏ càng kiêu ngạo làm bộ làm tịch bao nhiêu thì lại được thiên hạ kính trọng bấy nhiêu”. Xuân Tóc Đỏ có lúc kết hợp giữa tính cách của một kẻ hạ lưu pha lẫn với lối sống thượng lưu. Và đến lúc kết thúc tác phẩm, tính khinh người của Xuân Tóc Đỏ càng lộ rõ và càng trở nên lố bịch. Hắn đã nói trước quần chúng: “Hỡi quần chúng, mi không hiểu gì, mi oán ta, ta vẫn yêu quý mi mặc lòng mi chẳng rõ lòng ta. Thôi giải tán đi”. Mọi người hô:” Xuân Tóc Đỏ vạn tuế! Sự đại bại vạn tuế”.
Xuân Tóc Đỏ là một nhân vật được xây dựng chủ yếu trên sự tổng hợp nhiều nét của những người cùng loại. Tác giả đã xây dựng Xuân Tóc Đỏ theo một phương pháp điển hình hoá. Tác giả kết hợp giữa lối miêu tả chân thật và phóng đại, phóng đại để biếm hoạ. Nhiều tình tiết đã được hư cấu rất hấp dẫn như hành động của Tuyết với Xuan Tóc Đỏ, quan hệ giữa Phó Đoan với Xuân hay là Xuân Tóc Đỏ chịu thua tài tử quần vợt Xiêm La, bà Phó Đoan được phong “ Tiết hạnh khả phong Xiêm La”, tất cả đều là những tình huống phóng đại đầy tính châm biếm, đả kích.
Thế là Xuân Tóc Đỏ từ một tên đầu đường xó chợ, nhặt banh quần, bán thuốc lậu đã trở thành sinh viên trường thuốc, đốc-tờ Xuân, giáo sư quần vợt, nhà cải cách xã hội, nhà cải cách Phật giáo, cố vấn cho báo Gõ Mõ rồi đến tột đỉnh vinh quang “ anh hùng cứu quốc”, “bậc vĩ nhân”, thật là “số đỏ”. Qua nhân vật trung tâm này, Vũ Trọng Phụng đả kích, châm biếm bản chất xấu xa, thối nát của xã hội thực dân phong kiến. Có thể nói Xuân Tóc Đỏ là một bức tranh biếm học cỡ lớn phơi bày sự thối nát của cả một xã hội.
Bao giờ xã hội còn giả dối, còn bịp bợm, còn xảo trá, lừa lọc thì bức tranh biếm hoạ Xuân Tóc Đỏ còn ý nghĩa răn đời.
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn