- Nguyên nhân:
+ Kinh tế sa sút, đời sống nhân dân khổ cực, một bộ phận phải phiêu tán lên Yên Thế, họ sẵn sàng nổi dậy đấu tranh để bảo vệ cuộc sống.
+ Khi Pháp thi hành chính sách bình định, cuộc sống bị xâm phạm, nhân dân Yên Thế đã đứng dậy đấu tranh.
- Lãnh đạo: Đề Thám/Hoàng Hoa Thám: Giai cấp nông dân.
- Diễn biến: 30 năm, 3 giai đoạn:
+ Từ 1884 - 1892: Nghĩa quân hoạt động riêng lẻ, dưới sự lãnh đạo của Đề Nắm.
+ Từ 1893 - 1908: Nghĩa quân vừa chiến đấu vừa xây dựng cơ sở, dưới sự chỉ huy của Đề Thám
+ Từ 1908 - 1913: Pháp tập trung tấn công, càn quét nghĩa quân hao mòn dần, 10/2/1913, Đề Thám bị sát hại, phong trào tan rã.
- Nguyên nhân thất bại:
+ Địa bàn hoạt động còn hạn hẹp trong một phạm vi nhất định
+ Lực lượng giữa ta và địch còn quá chênh lệch
+ Cách thức tổ chức và lãnh đạo còn hạn chế.
- Ý nghĩa lịch sử:
+ Thể hiện tính chất dân tộc, yêu nước sâu sắc. Tiêu biểu cho tinh thần quật khởi của nông dân.
+ Góp phần làm chậm quá trình xâm lược, bình định vùng trung du và miền núi phía Bắc của thực dân Pháp