- Truyện có nhiều nhân vật: Lão Hạc, ông giáo, cậu Vàng, Binh Tư, và người con trai thấp thoáng trong lời kể của Lão Hạc. Tuy nhiên nhân vật chính là Lão Hạc và ông giáo.
- Trong truyện, nhân vật “toi” (ông giáo) đóng vai trò người kể chuyện.
- Việc lựa chọn ngôi kể hợp lí đã đem lại hiệu quả nghệ thuật lớn cho tác phẩm:
+ ông giáo là người gần gũi, tin cậy của Lão Hạc, chứng kiến toàn bộ cảnh đời của Lão Hạc nên câu chuyện do “toi” thuật lại có tính khách quan và chân thực.
+ Việc trần thuật từ ngôi thứ nhất khiến cho mạch kể linh hoạt, cốt truyện được dẫn dắt một cách tự nhiên, có thể linh hoạt dịch chuyển không gian, thời gian, có thể kết hợp giữa tự sự với miêu tả và biểu cảm.
+ Với việc lựa chọn ngôi kể như trên, nhà văn có thẻ sử dụng nhiều loại giọng điệu khác nhau khiến cho câu chuyện diển ra tự nhiên và sâu sắc.
+ Đặc biệt, để cho ông giáo vừa dẫn chuyện, vừa đan xen bày tỏ suy nghĩ cảm xúc, thái độ về Lão Hac, về người vợ, về chính bản thân mình, tác giả Lão tạo nên chất triết lí sâu sắc cho tác phẩm- một đặc điểm khá nổi bật trong sáng tác của nhà văn Nam Cao.
4. Nhân vật Lão Hạc:
a. LH là một con người nghèo khổ, bất hạnh:
- “LH”. là một truyện ngắn chan chứa tình người, lay động bao nỗi xót thương khi tác giả kể về cuộc đời cô đơn, bất hạnh và cái chết đau đớn của một Lão nông nghèo khổ. Nhân vật Lão Hạc để lại trong lòng ta bao ám ảnh khi nghĩ về số phận con người, số phận người nông dân VN trước CM tháng 8.
- Ba sào vườn, một túp lều, một con chó vàng... đó là tài sản, vốn liếng của Lão Hạc.
- Vợ chết đã lâu, cảnh nhà nghèo “gà trống nuôi con” khiến Lão không đủ tiền cưới vợ cho con nên anh con trai độc nhất phẫn chí bỏ đi đồn điền cao su biền biệt 5, 6 năm chưa về.
- Lão Hạc bị ốm một trận ốm kéo dài 2 tháng 18 ngày, bao số tiền bán hoa lợi trong vườn chắt chiu dành dụm được lão chi tiêu gần hết trong trận ốm. Tiếp theo là một trận bão to phá sạch hoa màu trong vườn của l•o. Làng mất nghề sợi, thêm nữa sau trận ốm, Lão yếu người đi ghê lắm, chẳng ai thuê l•o đi làm nữa.
- Vắng con, lão chỉ còn cậu Vàng làm bầu bạn. Nhưng cậu Vàng làm Lão tốn kém quá. (cậu Vàng ăn khoẻ, mỗi ngày cậu ấy ăn “bỏ rẻ cũng mất hào rưỡi, hai hao”`. Không còn cách nào khác, Lão phải bán cậu Vàng đi.
- Đói khổ, túng bấn, cô đơn ngày thêm nặng nề, Lão Hạc chỉ ăn khoai, ăn củ chuối, ăn sung luộc, ăn rau má, thỉnh thoảng một vài củ ráy, hay bữa trai, bữa ốc... Nghĩa là lão vớ được thứ gì, lão ăn thứ ấy.
- Cuối cùng lão đã ăn một liều bả chó để tự tử. Lão chết đau đớn thê thảm: “đầu tóc rũ rượi, mắt long sòng sọc, tru tréo, bọt mép sùi ra... vật vã đến 2 giờ đồng hồ rồi lão mới chết! Cái chết thật dữ dọi”^.
Số phận một con người, một kiếp người như LH thật đáng thương, nhưng trong cảnh đời nghèo khó, bất hạnh ấy ta lại thấy lấp lánh những nét đẹp trong nhân cách lão Hạc: một người cha hết lòng vì con, sẵn sàng chấp nhận cái chết để hi sinh cho con; một người nông dân dù đến bước đường cùng vẫn giữ trọn nhân cách của mình “chết trong còn hơn sống đuc”..
b. LH là con người giàu tình cảm yêu thương, có tấm lòng nhân hậu:
Tình cảm của lão Hạc đối với cậu Vàng:
- Vợ chết, con ở xa, lão Hạc dồn tình cảm cho con chó Vàng, coi nó như người bạn thân thiết, như con, như cháu của lão:
+ Gọi nó là cậu Vàng như bà lão hiếm hoi gọi đứa con cầu tự
+ Chăm sóc nó một cách chu đáo: cho nó ăn trong một cái bát như nhà giàu, ăn gì lão cũng chia cho nó cùng ăn; khi uống rượu, lão cứ nhắm vài miếng lại gắp cho nó một miếng như người ta gắp thức ăn cho con trẻ.
+ Trò chuyện với cậu Vàng, mắng yêu nó , nói với nó như nói với một đứa cháu bé về bố của nó.
- Lão Hạc phải bán cậu Vàng vì lão không còn sự lựa chọn nào khác. Lão không nuôi nổi nó nữa và sợ phải tiêu lạm vào số tiền dành dụm cho con. Đó là nỗi đau đớn của lão. Bởi vậy lão cứ đắn đo, do dự mãi khi quyết định bán chó.
- Sau khi bán cậu Vàng, lão Hạc đau đớn, xót xa day dứt.
+ “Lão cố làm ra vui vẻ nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậng nuớc”+.; “ Mặt lão đột nhiên co rúm lại, những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão nghẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khoc..”'
Câu văn đã diễn tả được nỗi đau đớn sự khổ tâm, sự ăn năn và niềm xót thương của lão Hạc với cậu Vàng lên đến tột độ, không sao kiềm chế nổi nên người già mà lão khóc như con nít. Tuổi già nước mắt cạn kiệt, cả bộ mặt phải co dúm lại, mới ép được chút nước mắt chảy ra.
+ “Thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa no”'.
Lão Hạc quá lương thiện, ông thấy lương tâm đau nhói khi nhìn ra trong đôi mắt con chó bất ngờ bị trói có cái nhìn trách móc. Phải có trái tim vô cùng nhân hậu và trong sạch thì con người mới bị giày vò lương tâm đau đớn đến thế, mới cảm thấy có lỗi với một con chó đến mức như vạyĐièu^. này, cho người đọc thấy sự ngay thẳng và cao đẹp trong nhân cách lão Hạc.
Xung quanh việc lão Hạc bán cậu Vàng, chúng ta nhận thấy đây là một con người sống rất tình nghĩa, thuỷ chung, rất trung thực. Đặc biệt từ đây ta càng thấm thía lòng thương con sâu sắc của người cha nghèo khổ.
Tình cảm của lão Hạc với anh con trai:
- Từ ngày anh con trai phẫn chí bỏ đi đồn điền cao su vì không có đủ tiền cưới vợ, lão Hạc vừa thương con, vừa mong mỏi đợi chờ, vừa luôn mang tâm trạng ăn năn, cảm giác “mắc toi”^. bởi không lo liệu nổi cho con. Người cha tội nghiệp này còn mang cảm giác day dứt là không cho con bán vườn lấy vợ.
- Lão cố gắng tích cóp dành dụm để khi về con trai có tiền lấy vợ.
- Thương cậu Vàng, chỉ còn cậu Vàng là nỗi khuây khoả tuổi già cô đơn nhưng lão vẫn phải bán cậu vàng để không bị tiêu lạm vào số tiền dành dụm cho con.
- Lão cố giữ trọn vẹn mảnh vườn cho anh con trai. Trước khi chết, lão đã nhờ cậy ông giáo trông coi giúp mảnh vườn để khi về còn có mảnh đất để làm ăn.
- Cái chết trong sạch của lão cũng là để giữ trọn vẹn tiếng thơm cho con. Lão thà chết chứ không tiêu vào tài sản của con, nhất quyết không chịu bán 3 sào vườn mẹ nó để lại cho nó.
Lão Hạc quả là một người cha nhân hậu có tình thương con sâu nặng
c. Lão Hạc còn là một người nông dân giàu lòng tự trọng:
- Trong đói khổ cùng cực phải ăn củ chuối, củ ráy... ông giáo mời lão ăn khoai, uống nước chè, lão cười hồn hậu và khất “ông giáo để khi khac”'
- Ông giáo tìm cách giúp đỡ lão một cách ngấm ngầm, lão từ chối “một cách gần như hách dich”.
- Trước khi chết, lão gửi lại ông giáo 30 đồng bạc để “lỡ có khi chết... gọi là của lão có tí chut..”' vì lão không muốn làm phiền đến hàng xóm.
- Nam Cao còn tinh tế đã đưa nhân vật Binh tư xuất hiện ở phần cuối truyện tạo nên một sự đối sánh đặc sắc làm nổi bật tấm lòng trong sạch, tự trọng của lão Hạc một lão nông chân quê đáng trọng.
Tóm lại: cuộc đời lão Hạc đầy nước mắt, nhiêu đau khổ và bất hạnh. Sống thì âm thầm, nghèo đói, cô đơn; chết thì quằn quại, đau đớn. Tuy thế, lão Hạc lại có biết bao phẩm chất tốt đẹp hiền lành, chất phác, vị tha, nhân hậu, trong sạch và tự trọng... Lão Hạc là điển hình về người nông dân VN trong xã hội cũ được nhà văn Nam Cao miêu tả với biết bao trân trọng, xót thương, chứa chan tin thần nhân đạo thống thiết.
5. Nhân vật ông giáo:
- Đọc truyện “LH”. ta bắt gặp bao con người, bao số phận, bao mảnh đời đáng thương, bao tấm lòng đáng trọng. Giữa bóng tối cuộc đời cùng quẫn sau luỹ tre làng, ta vẫn tìm thấy ít nhiều ánh sáng tâm hồn nhân hậu, chứa chan yêu thương. Bên cạnh lão Hạc, nhân vật ông giáo để lại bao ấn tượng dối với mỗi chúng ta về người trí thức nghèo trong xã hội.
- Không rõ tên họ là gì. Hai tiếng “ông giao”' đã khẳng định vị thế con người giữa làng quê trước năm 1945 “nhièu chữ nghĩa, nhiều lí luận, người ta kiêng ne”^?. Hai tiếng “ông giao”' từ miệng lão Hạc nói ra lúc nào cũng đượm vẻ thân tình, cung kính, trọng vọng: “Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo a!”.; “Vâng ông giáo dạy phai..”?
- Con người “nhiều chữ nghia”~ ấy lại nghèo. (Sau một trận ốm nặng ở Sài Gòn về quần áo bán gần hết, chỉ còn một va li sách. Nếu lão Hạc quí cậu Vàng bao nhiêu thì ông giáo quí những quyển sách của mình bấy nhiêu. Cái nghèo cứ đeo đẳng mãi. “Đời người ta không chỉ khổ một lan”^`. Quí sách là vậy mà ông giáo cứ phải bán sách dần đi, cuối cùng chỉ còn lại 5 quyển với lời nguyền: “dù có phải chết cũng không ban”'. Thế rồi, như một kẻ cùng đường phải bán máu. Đứa con thơ bị chứng kiết lị gần kiệt sức, ông giáo phải bán nốt đi 5 quyển sách, gia tài cuối cùng của người trí thức nghèo “Lão Hạc ơi! Ta có quyền giữ cho ta một tí gì đau”^? . Lời than ấy cất lên nghe thật não nuột, thể hiện một nhân cách đẹp trước sự khốn cùng: biết sống, dám hi sinh vì cuộc sống!
- Ông giáo là người có trái tim nhân hậu đáng quí. ông là chỗ dựa tinh thần, là niềm an ủi, tin cậy của lão Hạc. Ông giáo là nơi để lão Hạc san sẻ bao nỗi đau, nỗi buồn. Nhờ đọc hộ một lá thư, nhờ viết hộ một lá thư cho đứa con trai đi phu đồn điền. Tâm sự về mảnh vườn và chuyện đứa con trai “phẫn chi” không lấy được vợ. San sẻ nỗi đau buồn sau khi bán cậu Vàng cho thằng Mục, thằng Xiên... Có lúc là điếu thuốc lào, một bát nước chè xanh, một củ khoai lang... Ông giáo đã đồng cảm, chia sẻ với lão Hạc với tất cả tình người.
- Ông giáo còn ngấm ngầm giúp đỡ lão Hạc khi biết lão Hạc đã nhiều ngày ăn rau, ăn khoai, ăn củ ráy... Trong lúc đàn con của ông giáo cũng đang đói, cái nghĩa cử “lá lành đùm lá rach”' ấy mới cao đẹp biết bao!
- Ông giáo nghèo mà đức độ, là người để lão Hạc “chọn mặt gửi vang”`. Trước khi tìm đến với cái chết lão Hạc đã tin cậy nhờ vả ông giáo: trông nom mảnh vườn cho con trai, cầm giúp 30 đồng bạc để phòng khi lão chết “gọi là của lão có tí chut..”'
- Trước cái chết dữ dội của lão Hạc, ông giáo xót xa, khẽ cất lời than trước vong linh người láng giềng hiền lành, tội nghiệp: “Lão Hạc ơi! Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt! Lão đừng lo gì cho cái vườn của lão. Tôi sẽ cố giữ gìn cho lão. Đến khi con trai lão về, tôi sẽ trao lại cho hắn và bảo hắn: Đây là cái vườn mà ông cụ thân sinh ra anh đã cố để lại cho anh trọn vẹn, cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sao..”`
Lời hứa của ông giáo và những giọt lệ xót xa của ông chứng tỏ một nhân cách cao đẹp, đáng trọng. Có thể coi hình tượng ông giáo chính là dáng dấp hình bóng của nhà văn Nam Cao . Nhân vật ông giáo là chiếc gương soi sáng cuộc đời và tâm hồn lão Hạc, đã góp phần tô đậm giá trị nhân đạo của truyện ngắn đặc sắc này.
( Cô Hoàng Kim Chi )
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
