Xin gửi các bạn một bài trên diễn đàn văn học trẻ nhé:
Tôi là người yêu thơ, yêu tiếng Nga và yêu thơ Nga nhất là thơ Pushkin, Lermontov, Exenhin bằng chính tiếng Nga.
Một lần nọ, nhà thơ Hoàng Khoát hiện đang công tác ở Vietnamnet sau khi nghe tôi đọc và giải thích một số thơ bằng tiếng Nga, nói với tôi:
- Cô giáo dạy văn em không đồng tình với câu dịch của dịch giả Thúy Toàn “Khi rụt rè, khi hậm hực lòng ghen”, anh có thể cho em biết nguyên văn câu ấy trong tiếng Nga như thế nào?
- Trời ơi, tôi thốt lên, chữ “томим” trong tiếng Nga là một tính động từ ngắn đuôi nghĩa là anh mệt lả, anh kiệt sức bởi…có thể dịch là “Ngại ngần, ghen tuông từng vắt anh kiệt sức” chứ nếu dịch là “hậm hực lòng ghen” thì xin lỗi chưa đúng tầm (chưa dám nói là hạ thấp) một thi tài và hơn nữa một thiên tài thơ tầm mọi thời đại.
- Thế theo anh, dịch như thế nào?
- Được để anh thử dịch theo sát nghĩa hơn, và tôi viết lại bản dịch nhanh của mình cho nhà thơ Hoàng Khoát.
“THƯỞ YÊU EM
Có một thời anh đã trót yêu em
Dường lửa tình yêu trong tim chưa tắt
Chỉ muốn giữ cho hồn em trong vắt
Anh lặng chôn tình riêng ấy trong lòng
Cô đơn nỗi buồn, vô vọng niềm mong
Nghiệt ngã ghen tuông từng vắt anh kiệt sức
Tình đằm thắm, tình chân thành day dứt
Cầu chúa cho em người tình yêu em chính tình anh”
Nhà thơ Hoàng Khoát khen hay và theo anh thì anh đã đọc bản dịch này cho nhiều người và được cho là dịch được.
Đó là chuyện của nhiều năm trước. Giờ đây trên diễn đàn của chúng ta tôi lại thấy các bạn yêu thơ đưa ra các bản dịch tiếng Anh, bản dịch nghĩa và bản dịch của dịch giả Thúy Toàn.
Tôi muốn cùng các bạn nói về vấn đề này sâu hơn.
Về dịch thuật người Pháp nói câu: “dịch là phản” kể cũng hơi quá đáng. Tuy nhiên mỗi ngôn ngữ có cách diễn đạt khác nhau bởi vậy theo tôi: “Dịch là cô gái, đẹp thì không trung thành mà trung thành thì không đẹp” và trong dịch thuật bao giờ chúng ta cũng nên đặt lên hàng đầu ba chữ Đ: ĐÚNG, ĐẠT, ĐẸP.
Về bài thơ “Anhyêu em” của Pushkin chúng ta cũng bình tĩnh xem xét kỹ lại bản dịch của Thúy Toàn đã được đưa vào sách giáo khoa và giảng dạy nhiều năm và nhiều nhiều thế hệ học sinh chúng ta đã đọc và thuộc.
Cũng phải công nhận bản dịch của dịch giả Thúy Toàn đẹp, khá đạt nhưng có chỗ chưa đúng. Tôi xin tạm dịch nghĩa nhé:
ANH ĐÃ YÊU EM
Anh đã yêu (động từ thời quá khứ nghĩa là giờ đây không còn tình yêu ấy nữa) em (chữ вас tác giả dùng cho người cao quý, bình thường thì người ta dùng "я тебя люблю "- kiểu Ta yêu Nàng tạm tương đương trong tiếng Việt, nếu dịch là em thì nên viết hoa “Em” để tỏ lòng tôn kính như người ở bậc được ngưỡng vọng chứ không đơn thuần “em” như một người tình bình thường) tình yêu hãy còn, có lẽ
Trong lòng anh tình yêu ấy đã tắt song chưa hoàn toàn tắt hẳn (tác giả dùng угасла не совсем- đã tắt chưa hoàn toàn- hay đến thế).
Nhưng hãy để tình yêu ấy chẳng quấy rầy em thêm nữa.
Anh không muốn phiền em bởi bất cứ điều gì.
Anh đã yêu em lặng thầm, vô vọng
Mệt đến lả mình khi bởi ngại ngùng, khi bởi hờn ghen.
Anh đã yêu em chân thành đến thế, dịu dàng đến thế (đến mức mà)
Cầu Chúa cho em là người được yêu như thế bởi người tình khác.
Câu cuối “Как дай вам бог любимой быть другим ” thực sự làm đau đầu các nhà Pushkin học và các nhà ngôn ngữ Nga. Người em trai của tôi là Phạm Bá Thủy ở tạp chí Thế Giới Mới từng sống hơn 10 năm ở Nga và cũng đã hỏi các nhà ngôn ngữ Nga mà họ chịu vì nó không thuộc hệ ngữ pháp thông thường. Có thể nó đi với chữ “так” trong câu trên trong cách dùng “так… как…”với nghĩa là “ anh yêu em chân thành đến mức mà, êm ái đến mức mà chỉ có chúa mới cho em được người yêu như vậy. Cũng có thể nó đi một mình thì mang nghĩa “Cầu Chúa cho em là người được yêu như thế bởi người tình khác” Chúng ta đành tạm hiểu như trên vậy.
Phải chăng chúng ta nên phát động trên diễn đàn một cuộc thi về dịch bản dịch này bổ sung vào bản dịch của dịch giả Thúy Toàn trong sách giáo khoa? Thật đáng tiếc là chúng ta không có hệ thống truyền thông để có thể nói lên điều đó. Nhưng tôi mong các thầy, cô dạy văn khi dạy bài này hãy hiểu như cô giáo của nhà thơ Hoàng Khoát, ít nhất là không thể một thiên tài thơ lại “hậm hực lòng ghen”. . Tôi mong các thầy cô, các bạn học sinh hãy vào diễn đàn để cùng nhau tổ chức một cuộc thi và bình chọn những bản dịch hay.
Sau nhiều ngày đêm nghĩ suy và tư duy, với lòng yêu thơ Nga và Pushkin, tôi cũng gắng thử dịch lại bài thơ này lần nữa với ước mong dần chạm đến 3 Đ: ĐÚNG, ĐẠT, ĐẸP tuy mục tiêu ấy còn quá vời xa…Tôi xin tặng bản dịch này cho các thầy cô dạy văn, cho các bạn học sinh, cho những người yêu thơ chí ít làm mờ đi chữ “hậm hực” tầm thường hóa một thiên tài.
TÌNH ANH
Pushkin
Ngọn lửa tình từ thuở trót yêu Em
Dường còn cháy trong tim anh chưa tắt
Chỉ muốn giữ cho hồn Em trong vắt
Anh lặng chôn tình riêng ấy trong lòng
Anh yêu Em trong vô vọng, âm thầm
Từng kiệt sức bởi ghen tuông, ngần ngại
Anh yêu Em bao chân thành, êm ái
Cầu Chúa cho Em người, yêu Em chính tình anh
Bản dịch Phạm Bá Chiểu
Xin các bạn tham khảo thêm bản chính và bản dịch của Thúy Toàn:
Я вас любил
(Nguyên bản tiếng Nga)
Я вас любил: любовь еще, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам бог любимой быть другим.
(Bản dịch thơ của Thúy Toàn)
Tôi yêu em đến nay chừng có thể
Ngọn lửa tình chưa hẳn đã tàn phai;
Nhưng không để em bận lòng thêm nữa,
Hay hồn em phải gợn sóng u hoài.
Tôi yêu em âm thầm, không hy vọng,
Lúc rụt rè, lúc hậm hực lòng ghen,
Tôi yêu em, yêu chân thành, đằm thắm,
Cầu cho em được người tình như tôi đã yêu em.
Я вас любил
Я вас любил: любовь еще, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам бог любимой быть другим.
Và 2 bản dịch tiếng Anh mà bạn Ngân Thảo đã có công sưu tầm cho chúng ta.
I LOVED YOU.
I loved you, and I probably still do,
And for awhile the feeling may remain;
But let my love no longer trouble you,
I do not wish to cause you any pain.
I loved you; and the hopelessness I knew,
The jealousy, the shyness -- though in vain --
Made up a love so tender and so true
As may God grant you to be loved again.
Pushkin _ 1829
Và đây là một bản dịch khác :
I LOVED YOU.
I loved you; and the feeling, why deceive you,
May not be quite extinct within me yet;
But do not let it any longer grieve you;
I would not ever have you grieve or fret.
I loved you not with words or hope, but merely
By turns with bashful and with jealous pain;
I loved you as devotedly, as dearly
As may God grant you to be loved again.
Walter Arndt
Pushkin Theefold
Dutton 1972
Chúc các bạn yêu thơ và đặc biệt yêu thơ Pushkin sớm tìm được bản dịch hay.
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
bài này đã có mongmohanoitho post lên rồi bạn, cũng do anh Phạm Bá Chiểu gửi (tạm gọi là anh vì chính anh ấy chủ động xưng hô như thế), cách phân tích sâu sắc thật, bản dịch rất tuyệt và mình cũng là một fan của thơ Puskin, đặc biệt là truyện thơ