TIÊU HOÁ Ở ĐỘNG VẬT ĂN THỰC VẬT
Thành phần chủ yếu trong thức ăn của các động vật ăn thực vật là xenlulôzơ, thành phần prôtêin và lipit ít. Hàm lượng các chất dinh dưỡng tương đối ít nên lượng thức ăn cần cung cấp phải đủ nhiều, do đó nơi chứa thức ăn phải có sức chứa lớn và ruột phải đủ dài, bảo đảm cho quá trình tiêu hóa và hấp thụ được tốt hơn, cung cấp đủ chất dinh dưỡng cho nhu cầu của cơ thể.
1. Biến đổi cơ học
Cơ quan nghiền thức ăn ở động vật ăn thực vật chủ yếu là hàm răng có bề mặt nghiền rộng và nhiều nếp men răng cứng hoặc dạ dày cơ dày, chắc và khoẻ như ở chim.
Quá trình biến đổi thức ăn về mặt cơ học được thực hiện trong khoang miệng và dạ dày.
a) Ở động vật nhai lại như trâu, bò, dê, cừu, hươu, nai… lúc ăn chúng chỉ nhai sơ qua rồi nuốt ngay vào da cỏ, tranh thủ lấy được nhiều thức ăn để sau đó mới “ợ lên”, nhai kĩ lại lúc nghỉ ngơi ở một nơi an toàn.
b) Chim ăn hạt và gia cầm không có răng nên mổ hạt và nuốt ngay, cố “ních” đầy diều để tiêu hoá dần . Trong diều không có dịch tiêu hoá mà chỉ có dịch nhày để làm trơn và mềm thức ăn, giúp cho sự tiêu hoá dễ dàng ở các phần sau của ống tiêu hoá.
2. Biến đổi hoá học và biến đổi sinh học
Thức ăn chỉ được lưu lại một thời gian ngắn trong miệng rồi được chuyển xuống dạ dày, ruột. Ở đây, thức ăn được biến đổi cả về mặt cơ học, hoá học và đặc biệt còn chịu sự biến đổi sinh học.
a) Ở động vật nhai lại
Dạ dày của các động vật nhai lại (trâu, bò, dê, nai, cừu) chia làm 4 ngăn là: dạ cỏ, dạ tổ ong, dạ lá sách và dạ múi khế (dạ dày chính thức).
Thức ăn (cỏ, thân ngô hoặc rơm…) được thu nhận và nhai sơ qua rồi nuốt vào dạ cỏ là ngăn lớn nhất ( ở bò). Ở đây, thức ăn được nhào trộn với nước bọt. Khi dạ cỏ đã đầy, con vật ngừng ăn và thức ăn từ dạ cỏ chuyển dần sang dạ tổ ong, từng búi thức ăn được “ợ lên” miệng để nhai kĩ lại (nhai lại). Đây là quá trình biến đổi cơ học chủ yếu và quan trọng đối với thức ăn xenlulôzơ. Chính thời gian thức ăn lưu lại tại dạ cỏ đã tạo điều kiện cho hệ vi sinh vật phát triển mạnh gây nên sự biến đổi sinh học đối với thức ăn giàu xenlulôzơ.
Thức ăn sau khi đã được nhai kĩ với lượng nước bọt tiết ra dồi dào cùng với một lượng lớn vi sinh vật sẽ được chuyển thẳng xuống dạ lá sách để hấp thụ bớt nước và chuyển sang dạ múi khế. Ở dạ múi khế (là dạ dày chính thức) thức ăn cùng với vi sinh vật chịu tác dụng của HCl và enzim trong dịch vị. Chính vi sinh vật là nguồn cung cấp phần lớn prôtêin cho nhu cầu của cơ thể vật chủ. Như vậy, quá trình tiêu hóa ở dạ dày của động vật nhai lại được bắt đầu bằng quá trình biến đổi cơ học và biến đổi sinh học. Tiếp theo là quá trình biến đổi hoá học diễn ra ở dạ múi khế và ruột, tương tự như ở các động vật khác.
b) Ở động vật có dạ dày đơn
Các động vật có dạ dày đơn như ngựa, thỏ… thức ăn được tiêu hoá một phần ở dạ dày và ruột như các động vật khác. Riêng thức ăn xenlulôzơ trải qua quá trình biến đổi sinh học nhờ vi sinh vật diễn ra chủ yếu trong ruột tịt (manh tràng), ruột tịt rất phát triển và được coi như là dạ dày thứ hai, chứa một lượng lớn vi sinh vật.
c) Ở chim ăn hạt và gia cầm
Thức ăn được chuyển từ diều xuống dạ dày tuyến và dạ dày cơ (mề). Dạ dày tuyến tiết dịch tiêu hoá. Lớp cơ khoẻ và chắc của dạ dày cơ nghiền nát các hạt đã thấm dịch tiêu hoá tiết ra từ dạ dày tuyến. Thức ăn sẽ biến đổi một phần, sau đó chuyển xuống ruột. Ở ruột, thức ăn tiếp tục được biến đổi nhờ các enzim có trong các dịch tiêu hoá tiết ra từ các tuyến gan, tuyến tuỵ, tuyến ruột.
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
