Q
quynh2002ht
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
Chắc suất Đại học top - Giữ chỗ ngay!!
ĐĂNG BÀI NGAY để cùng trao đổi với các thành viên siêu nhiệt tình & dễ thương trên diễn đàn.
LỊCH SỬ PHƯƠNG ĐÔNG CỔ ĐẠI
1
Ai Cập cổ đại
I. Địa lý và cư dân.
Ai cập ở vùng Đông bắc Châu Phi, nằm dọc theo vùng hạ lưu của lưu vực sông
Nin. Sông Nin bắt nguồn từ vùng xích đạo của Châu Phi, dài 6700 Km, nhưng
phần chảy qua Ai Cập chỉ dài 700 km. Miền đất đai do sông Nin bồi đắp chỉ rộng
từ 15-25 km, ở phí Bắc có nơi rộng đến 50 km vì ở đây sông Nin chia làm nhiều
nhánh trước khi đổ ra biển.
Hàng năm, từ tháng 6 đến tháng 11,nước sông Nin dâng cao đem theo một lượng
phù sa rất phong bồi đắp cho vùng đồng bằng hai bên bờ ngày càng thêm màu mỡ.
Chính vì vậy nền kinh tế ở đây phát triển sớm tạo điều kiện cho Ai Cập có thể
bước vào xã hội văn minh sớm nhất thế giới.
Tuy vậy, về mặt địa hình, Ai Cập là một nước tương đối bị đóng kín: Phía Bắc
giáp Địa Trung Hải, phía Đông giáp biển Đỏ, phiá Tây giáp sa mạc Xahara, phía
Nam giáp một vùng núi hiểm trở khó qua lại của Nubi. Chỉ có ở Đông Bắc, vùng
kênh đào Xuyê sau này, người Ai Cập cổ đại mới có thể qua lại với vùng Tây Á.
Ai Cập chia làm hai miền rõ rệt theo dòng chảy của sông Nin từ Nam lên Bắc:
miền Thượng Ai Cập (miền Nam) là một dải lưu vực hẹp; miền Hạ Ai Cập (miền
Bắc) là một đồng bằng hình tam giác.
Cư dân Ai Cập thời cổ đại là người Libi, người da đen và có thể có cả người
Xêmít di cư từ châu Á tới nữa.
II. Các thời kỳ lịch sử của Ai Cập cổ đại.
Theo Manêtông (Manéthon), một thầy tu kiêm sử gia Ai Cập sống vào thế kỷ III
TCN, tác giả quyển “Lịch sử Ai Cập” nay đã thất truyền thì lịch sử Ai Cập cổ đại
bao gồm 31 vương triều. Trên cơ sở ấy, người ta chia lịch sử Ai Cập từ cuối thiên
kỷ IV TCN đến cuối thiên kỷ I TCN thành 5 thời kỳ:
- Thời kỳ Tảo vương quốc (3200 – 3000 TCN) (1)
- Thời kỳ Cổ vương quốc (3000 – 2200 TCN).
- Thời kỳ Trung vương quốc (2200 – 1570 TCN).
- Thời Hậu kỳ vương quốc (1090 – 332 TCN).
1. Thời kỳ Tảo Vương quốc.
Cư dân đầu tiên ở Ai Cập cũng sống trong xã hội nguyên thủy. Đến thiên kỷ thứ
IV TCN, công xã thị tộc tan rã, công xã nông thôn xuất hiện. Dần dần các công xã
nông thôn liên hợp lại thành các châu. Đó là những nhà nước đầu tiên ở Ai Cập.
Tiếp đó các châu lại liên hợp với nhau và hình thành hai miền gọi là Thượng Ai
Cập và Hạ Ai Cập. Đến cuối thế kỷ IV TCN, hai miền đã đấu tranh với nhau, kết
qủa là Thượng Ai Cập đã thống nhất được Hạ Ai Cập.
Sau khi thống nhất, lịch sử Ai Cập bước vào một thời kỳ gọi là Tảo vương quốc
gồm hai vương triều là Vương triều I và Vương triều II.
2. Thời kỳ Cổ Vương quốc.
Thời kỳ Cổ vương quốc bao gồm 8 vương triều từ vương triều III đến vương triều
X. Đây là thời kỳ lịch sử Ai Cập có một bước phát triển quan trọng. Chính sự phát
triển về kinh tế và sự tăng cường quyền lực của chính phủ trung ương đã cho phép
các Pharaông (vua) thuộc các vương triều III và vương triều IV có` thể huy động
sức người sức của để xây cho mình những Kim tự tháp nổi tiếng trong lịch sử.
Trước kia kinh đô của Ai Cập đóng ở Abiđốt nhưng bắt đầu từ vương triều III thì
chuyển đến Memphít.
Sự thống nhất hùng mạnh của Ai Cập chỉ duy trì được trong hai vương triều III và
IV, tiếp đó Ai Cập bước vào thời kỳ hỗn loạn kéo dài trong nhiều thế kỷ.
3. Thời kỳ Trung Vương quốc.
Sau một thời gian chia cắt, ở miền Bắc và miền Nam đã hình thành hai trung tâm
của việc thống nhất đất nước là Hêraclêôpôlít và Tebơ (Thèbes) đến khỏang năm
2200 TCN, một lần nữa, miền Nam lại thống nhất được cả nước. Vua Mentuhôtép
của Tebơ trở thành vua của cả Ai Cập. Vương triều XI bắt đầu được thành lập.
Thời kỳ Trung Vương quốc gồm 7 vương triều (từ vương triều XI đến vương triề
XVII), nhưng trong đó thời kỳ ổn định nhất là dưới thời thống trị của vương triều
XI và vương triề XII.
Sau đó, thời Trung vương quốc có hai sự kiện nổi bật, đó là cuộc khởi nghĩa của
dân ngèo và sự thống trị miền bắc Ai Cập của người Hích Xốt.
- Đến năm 1750 TCN, do chính sách áp b ức bóc lột tàn bạo của giai cấp thống trị,
nhân dân ở kinh đô đã nổi dậy khởi nghĩa. Quần chúng khởi nghĩa trước hết đến
bắt vua, lật đổ chính quyền trung ương. Cả bộ máy thống trị cũ bị sụp đổ, tất cả
những người trong cung bị đuổi khỏi cung đình. Ngay sau đó, quần chúng khởi
nghĩa thành lập chính quyền mới, tự qủan lý các mặt hành chính, tư pháp và tài
chính. Tuy vậy, cuối cùng cuộc khởi nghĩa này không tránh khỏi bị thất bại, giai
cấp thống trị lại khôi phục được chính quyền của mình.
- Sau khi dẹp tắt được ngọn lửa đấu tranh của quần chúng nhân không lâu, Ai Cập
bị người HíchXốt,một bộ tộc ở vùng Palextin xâm nhập. Kết qủa là năm 1710
TCN, người HíchXốt chinh phục được miền Bắc Ai Cập, lập nên ở đây một vương
triều ngoại tộc rồi lấy miền Bắc làm địa bàn để khống chế cả miền Nam. Người
Hích Xốt thống trị Ai Cập trong vòng 140 năm, đến năm 1570 mới bị đánh đuổi.
4. Thời kỳ Tân vương quốc.
Thời kỳ Tân vương quốc bao gồm 3 vương triều từ vương triều XVIII đến vương
triều XX.
Chính sách thống trị của người Hích xốt làm cho nhân dân Ai Cập hết sức căm
phẫn, vì vậy họ không ngừng nổi dậy đấu tranh. Đến năm 1570, vua Atmét
(Ahmès) ở miền Nam đã lãnh đạo nhân dân Ai Cập đánh đuổi được người Hích
Xốt khôi phục nền độc lập và thống nhất cho đất nước. Atmét là người sáng lập
vương triều XVIII, từ đó lịch sử Ai Cập bước vào thời kỳ Tân vương quốc.
Từ đây, Ai Cập trở thành một nước hùng mạnh. Trên cơ sở ấy, Atmét và những
người kế thừa ông đã thi hành chính sách xâm lược bên ngoài, do đó đã biến Ai
Cập thành một đế quốc có lãnh thổ bao gồm Libi, Nubi ở Châu Phi và Xiri,
Phênixi, Palextin ở Châu Á.
Đến cuối thời vương triều XVIII, ở Ai Cập có một sự kiện quan trọng, đó là cuộc
cải cách tôn giáo của Íchnatôn.
Nguyên nhân của cuộc cải cách tôn giáo này là sau các cuộc chiến tranh thắng lợi,
các Pharaông Ai Cập thường ban cấp nhiều của cải cho các đền thờ thần mặt trời
Amôn, do đó đã làm cho thế lực của tầng lớp tăng lữ (những người hành nghề tôn
giáo) đền thờ thần Amôn nhất là các tăng lữ ở kinh đô Tebơ mạnh hẳn lên. Dựa
vào thế lực kinh tế và uy lực tôn giáo, tầng lớp tăng lữ trở nên có vai trò quan
trọng về chính trị, có thể cử người của mình làm Tể tướng, biến vua thành bù nhìn.
Vì vậy, đến đầu thế kỷ XIV TCN, vua Amenhôtép IV đã tiến hành một cuộc cải
cách nhằm làm yếu thế lực của tầng lớp tăng lữ đền thờ thần Amôn, lịch sử gọi là
cuộc cải cách tôn giáo Íchnatôn.
Để thực hiện mục đích của mình, Amenhôtép IV chủ trương thờ một thần mặt trời
khác gọi là thần Atôn, cấm thờ cúng tất cả các thần khác. Ông còn sai thợ đá đi
xóa tên các thần khắc trên tường nhất là tên thần Amôn. Bản thân ông cũng không
dùng hiệu Amenhôtép nữa vì có mang tên thần Amôn mà đổi thành Íchnatôn nghĩa
là “Người hầu của thần Atôn”. Hơn nữa Amenhôtép IV (Íchnatôn) còn bỏ kinh đô
Tebơ, nơi thế lực tầng lớp tăng lữ thờ thần Amôn rất mạnh, xây dựng một kinh đô
mới và đặt tên là Akhêtatôn có nghĩa là “Chân trời của thần Atôn”.
Như vậy, về hình thức, cuộc cải cách của Amenhôtép IV là một cuộc cải cách tôn
giáo, nhưng thực chất đó là một cuộc đấu tranh chính trị nhằm tăng cường quyền
lực của vua và chính phủ trung ương.
Những biện pháp cải cách của Amenhôtép IV chỉ được thực hiện trong thời gian
trị vì của ông. Sau khi ông chết, các vua nối ngôi dần dần xóa bỏ các nội dung cải
cách, thậm chí thành Akhêtatôn cũng bị phá hủy.
Trong khi đó, vùng Xiri, Palextin thuộc Ai Cập đang bị người Hítít, tấn công. Cư
dân ở đây liên minh với người Híttít để chống lại Ai Cập.
Đến vương triều XX, chính quyền trung ương càng suy yếu, xu hướng chia cắt đất
nước ngày càng gia tăng. Đến khoảng năm 1090 TCN, thời kỳ Tân vương quốc
kết thúc.
5. Thời Hậu kỳ vương quốc.
Từ vương triều XXI trở đi là thời Hậu kỳ vương quốc trong lịch sử Ai Cập. Từ
đây Ai Cập luôn bị chia cát trầm trọng, do vậy đã thành nơi thống trị của các thế
lực bên ngoài.
Vào giữa thế kỷ X TCN, một thủ lĩnh quân đội đánh thuê Libi đã dành được ngôi
Pharaông lập ra một vương triều ngoại tộc.
Đến thế kỷ VIII TCN, người Nubi ở phía Nam đã tấn công Ai Cập lật đổ vương
triều của người Libi và thành lập một vương triều ngoại tộc mới vào năm 726
TCN. Đó là vương triều XXV.
- Năm 671 TCN, Ai Cập lại bị Atxiri thống trị.
- Năm 654 TCN, một qúy tộc ở miền Bắc đã lãnh đạo nhân dân đánh đuổi được
người Atxiri lập nên vương triều XXVI (654 – 525 TCN).
- Năm 525 TCN, Ai Cập bị BaTư xâm lược và thống trị (525 – 332 TCN).
- Năm 332 TCN, Ai Cập bị Alếchxăng Makêđônia chinh phục. Sau khi Alếchxăng
chết, Ai Cập thuộc quyền thống trị của tướng Ptôlêmê và tiếp đó là vương triều
Ptôlêmê cho đến năm 30 TCN thì bị nhập vào đế quốc LaMã.
1
Ai Cập cổ đại
I. Địa lý và cư dân.
Ai cập ở vùng Đông bắc Châu Phi, nằm dọc theo vùng hạ lưu của lưu vực sông
Nin. Sông Nin bắt nguồn từ vùng xích đạo của Châu Phi, dài 6700 Km, nhưng
phần chảy qua Ai Cập chỉ dài 700 km. Miền đất đai do sông Nin bồi đắp chỉ rộng
từ 15-25 km, ở phí Bắc có nơi rộng đến 50 km vì ở đây sông Nin chia làm nhiều
nhánh trước khi đổ ra biển.
Hàng năm, từ tháng 6 đến tháng 11,nước sông Nin dâng cao đem theo một lượng
phù sa rất phong bồi đắp cho vùng đồng bằng hai bên bờ ngày càng thêm màu mỡ.
Chính vì vậy nền kinh tế ở đây phát triển sớm tạo điều kiện cho Ai Cập có thể
bước vào xã hội văn minh sớm nhất thế giới.
Tuy vậy, về mặt địa hình, Ai Cập là một nước tương đối bị đóng kín: Phía Bắc
giáp Địa Trung Hải, phía Đông giáp biển Đỏ, phiá Tây giáp sa mạc Xahara, phía
Nam giáp một vùng núi hiểm trở khó qua lại của Nubi. Chỉ có ở Đông Bắc, vùng
kênh đào Xuyê sau này, người Ai Cập cổ đại mới có thể qua lại với vùng Tây Á.
Ai Cập chia làm hai miền rõ rệt theo dòng chảy của sông Nin từ Nam lên Bắc:
miền Thượng Ai Cập (miền Nam) là một dải lưu vực hẹp; miền Hạ Ai Cập (miền
Bắc) là một đồng bằng hình tam giác.
Cư dân Ai Cập thời cổ đại là người Libi, người da đen và có thể có cả người
Xêmít di cư từ châu Á tới nữa.
II. Các thời kỳ lịch sử của Ai Cập cổ đại.
Theo Manêtông (Manéthon), một thầy tu kiêm sử gia Ai Cập sống vào thế kỷ III
TCN, tác giả quyển “Lịch sử Ai Cập” nay đã thất truyền thì lịch sử Ai Cập cổ đại
bao gồm 31 vương triều. Trên cơ sở ấy, người ta chia lịch sử Ai Cập từ cuối thiên
kỷ IV TCN đến cuối thiên kỷ I TCN thành 5 thời kỳ:
- Thời kỳ Tảo vương quốc (3200 – 3000 TCN) (1)
- Thời kỳ Cổ vương quốc (3000 – 2200 TCN).
- Thời kỳ Trung vương quốc (2200 – 1570 TCN).
- Thời Hậu kỳ vương quốc (1090 – 332 TCN).
1. Thời kỳ Tảo Vương quốc.
Cư dân đầu tiên ở Ai Cập cũng sống trong xã hội nguyên thủy. Đến thiên kỷ thứ
IV TCN, công xã thị tộc tan rã, công xã nông thôn xuất hiện. Dần dần các công xã
nông thôn liên hợp lại thành các châu. Đó là những nhà nước đầu tiên ở Ai Cập.
Tiếp đó các châu lại liên hợp với nhau và hình thành hai miền gọi là Thượng Ai
Cập và Hạ Ai Cập. Đến cuối thế kỷ IV TCN, hai miền đã đấu tranh với nhau, kết
qủa là Thượng Ai Cập đã thống nhất được Hạ Ai Cập.
Sau khi thống nhất, lịch sử Ai Cập bước vào một thời kỳ gọi là Tảo vương quốc
gồm hai vương triều là Vương triều I và Vương triều II.
2. Thời kỳ Cổ Vương quốc.
Thời kỳ Cổ vương quốc bao gồm 8 vương triều từ vương triều III đến vương triều
X. Đây là thời kỳ lịch sử Ai Cập có một bước phát triển quan trọng. Chính sự phát
triển về kinh tế và sự tăng cường quyền lực của chính phủ trung ương đã cho phép
các Pharaông (vua) thuộc các vương triều III và vương triều IV có` thể huy động
sức người sức của để xây cho mình những Kim tự tháp nổi tiếng trong lịch sử.
Trước kia kinh đô của Ai Cập đóng ở Abiđốt nhưng bắt đầu từ vương triều III thì
chuyển đến Memphít.
Sự thống nhất hùng mạnh của Ai Cập chỉ duy trì được trong hai vương triều III và
IV, tiếp đó Ai Cập bước vào thời kỳ hỗn loạn kéo dài trong nhiều thế kỷ.
3. Thời kỳ Trung Vương quốc.
Sau một thời gian chia cắt, ở miền Bắc và miền Nam đã hình thành hai trung tâm
của việc thống nhất đất nước là Hêraclêôpôlít và Tebơ (Thèbes) đến khỏang năm
2200 TCN, một lần nữa, miền Nam lại thống nhất được cả nước. Vua Mentuhôtép
của Tebơ trở thành vua của cả Ai Cập. Vương triều XI bắt đầu được thành lập.
Thời kỳ Trung Vương quốc gồm 7 vương triều (từ vương triều XI đến vương triề
XVII), nhưng trong đó thời kỳ ổn định nhất là dưới thời thống trị của vương triều
XI và vương triề XII.
Sau đó, thời Trung vương quốc có hai sự kiện nổi bật, đó là cuộc khởi nghĩa của
dân ngèo và sự thống trị miền bắc Ai Cập của người Hích Xốt.
- Đến năm 1750 TCN, do chính sách áp b ức bóc lột tàn bạo của giai cấp thống trị,
nhân dân ở kinh đô đã nổi dậy khởi nghĩa. Quần chúng khởi nghĩa trước hết đến
bắt vua, lật đổ chính quyền trung ương. Cả bộ máy thống trị cũ bị sụp đổ, tất cả
những người trong cung bị đuổi khỏi cung đình. Ngay sau đó, quần chúng khởi
nghĩa thành lập chính quyền mới, tự qủan lý các mặt hành chính, tư pháp và tài
chính. Tuy vậy, cuối cùng cuộc khởi nghĩa này không tránh khỏi bị thất bại, giai
cấp thống trị lại khôi phục được chính quyền của mình.
- Sau khi dẹp tắt được ngọn lửa đấu tranh của quần chúng nhân không lâu, Ai Cập
bị người HíchXốt,một bộ tộc ở vùng Palextin xâm nhập. Kết qủa là năm 1710
TCN, người HíchXốt chinh phục được miền Bắc Ai Cập, lập nên ở đây một vương
triều ngoại tộc rồi lấy miền Bắc làm địa bàn để khống chế cả miền Nam. Người
Hích Xốt thống trị Ai Cập trong vòng 140 năm, đến năm 1570 mới bị đánh đuổi.
4. Thời kỳ Tân vương quốc.
Thời kỳ Tân vương quốc bao gồm 3 vương triều từ vương triều XVIII đến vương
triều XX.
Chính sách thống trị của người Hích xốt làm cho nhân dân Ai Cập hết sức căm
phẫn, vì vậy họ không ngừng nổi dậy đấu tranh. Đến năm 1570, vua Atmét
(Ahmès) ở miền Nam đã lãnh đạo nhân dân Ai Cập đánh đuổi được người Hích
Xốt khôi phục nền độc lập và thống nhất cho đất nước. Atmét là người sáng lập
vương triều XVIII, từ đó lịch sử Ai Cập bước vào thời kỳ Tân vương quốc.
Từ đây, Ai Cập trở thành một nước hùng mạnh. Trên cơ sở ấy, Atmét và những
người kế thừa ông đã thi hành chính sách xâm lược bên ngoài, do đó đã biến Ai
Cập thành một đế quốc có lãnh thổ bao gồm Libi, Nubi ở Châu Phi và Xiri,
Phênixi, Palextin ở Châu Á.
Đến cuối thời vương triều XVIII, ở Ai Cập có một sự kiện quan trọng, đó là cuộc
cải cách tôn giáo của Íchnatôn.
Nguyên nhân của cuộc cải cách tôn giáo này là sau các cuộc chiến tranh thắng lợi,
các Pharaông Ai Cập thường ban cấp nhiều của cải cho các đền thờ thần mặt trời
Amôn, do đó đã làm cho thế lực của tầng lớp tăng lữ (những người hành nghề tôn
giáo) đền thờ thần Amôn nhất là các tăng lữ ở kinh đô Tebơ mạnh hẳn lên. Dựa
vào thế lực kinh tế và uy lực tôn giáo, tầng lớp tăng lữ trở nên có vai trò quan
trọng về chính trị, có thể cử người của mình làm Tể tướng, biến vua thành bù nhìn.
Vì vậy, đến đầu thế kỷ XIV TCN, vua Amenhôtép IV đã tiến hành một cuộc cải
cách nhằm làm yếu thế lực của tầng lớp tăng lữ đền thờ thần Amôn, lịch sử gọi là
cuộc cải cách tôn giáo Íchnatôn.
Để thực hiện mục đích của mình, Amenhôtép IV chủ trương thờ một thần mặt trời
khác gọi là thần Atôn, cấm thờ cúng tất cả các thần khác. Ông còn sai thợ đá đi
xóa tên các thần khắc trên tường nhất là tên thần Amôn. Bản thân ông cũng không
dùng hiệu Amenhôtép nữa vì có mang tên thần Amôn mà đổi thành Íchnatôn nghĩa
là “Người hầu của thần Atôn”. Hơn nữa Amenhôtép IV (Íchnatôn) còn bỏ kinh đô
Tebơ, nơi thế lực tầng lớp tăng lữ thờ thần Amôn rất mạnh, xây dựng một kinh đô
mới và đặt tên là Akhêtatôn có nghĩa là “Chân trời của thần Atôn”.
Như vậy, về hình thức, cuộc cải cách của Amenhôtép IV là một cuộc cải cách tôn
giáo, nhưng thực chất đó là một cuộc đấu tranh chính trị nhằm tăng cường quyền
lực của vua và chính phủ trung ương.
Những biện pháp cải cách của Amenhôtép IV chỉ được thực hiện trong thời gian
trị vì của ông. Sau khi ông chết, các vua nối ngôi dần dần xóa bỏ các nội dung cải
cách, thậm chí thành Akhêtatôn cũng bị phá hủy.
Trong khi đó, vùng Xiri, Palextin thuộc Ai Cập đang bị người Hítít, tấn công. Cư
dân ở đây liên minh với người Híttít để chống lại Ai Cập.
Đến vương triều XX, chính quyền trung ương càng suy yếu, xu hướng chia cắt đất
nước ngày càng gia tăng. Đến khoảng năm 1090 TCN, thời kỳ Tân vương quốc
kết thúc.
5. Thời Hậu kỳ vương quốc.
Từ vương triều XXI trở đi là thời Hậu kỳ vương quốc trong lịch sử Ai Cập. Từ
đây Ai Cập luôn bị chia cát trầm trọng, do vậy đã thành nơi thống trị của các thế
lực bên ngoài.
Vào giữa thế kỷ X TCN, một thủ lĩnh quân đội đánh thuê Libi đã dành được ngôi
Pharaông lập ra một vương triều ngoại tộc.
Đến thế kỷ VIII TCN, người Nubi ở phía Nam đã tấn công Ai Cập lật đổ vương
triều của người Libi và thành lập một vương triều ngoại tộc mới vào năm 726
TCN. Đó là vương triều XXV.
- Năm 671 TCN, Ai Cập lại bị Atxiri thống trị.
- Năm 654 TCN, một qúy tộc ở miền Bắc đã lãnh đạo nhân dân đánh đuổi được
người Atxiri lập nên vương triều XXVI (654 – 525 TCN).
- Năm 525 TCN, Ai Cập bị BaTư xâm lược và thống trị (525 – 332 TCN).
- Năm 332 TCN, Ai Cập bị Alếchxăng Makêđônia chinh phục. Sau khi Alếchxăng
chết, Ai Cập thuộc quyền thống trị của tướng Ptôlêmê và tiếp đó là vương triều
Ptôlêmê cho đến năm 30 TCN thì bị nhập vào đế quốc LaMã.