Sau khi giới thiệu đến các thành viên 2 tác phẩm Sử học danh tiếng: " Đại Việt Sử Ký Toàn Thư " và " Sử Ký " ( Tư Mã Thiên ) . Nay box Sử xin được giới thiệu nhiều hơn đến các thành viên cũng như là bạn đọc Lịch Sử những tác phẩm để lại nhiều giá trị song hành cùng thời gian. Mong rằng thông qua các tác phẩm sẽ giúp các bạn cảm nhận được nhiều hơn những giá trị lịch sử hào hùng của dân tộc ta trong dựng nước và giữ nước .
Chất màu da cam (hay thường được biết đến bằng tên “Agent Orange”) và dioxin [1] có một mối quan hệ với Việt Nam và Mĩ trong hơn bốn thập niên qua. Ngày 20 tháng 11 năm 1961, Tổng thống Kennedy phê chuẩn một quyết định cho quân đội Mĩ tiến hành chiến dịch Ranch Hand để khai hoang đồng cỏ Việt Nam [2].
Quyết định này nhận được sự ủng hộ nồng nhiệt của Tổng thống Ngô Đình Diệm, nhưng dè dặt và phản đối của các nhân vật cao cấp từ Bộ Ngoại giao Mĩ như Roger Hilsman và W. Averell Harriman. Nhưng chiến dịch vẫn được thi hành. Mục đích chính của chiến dịch là làm cho quân đội đối phương (cộng sản) không còn cây xanh để trú ẩn. Trong thời gian mười năm (tính từ 1962 đến 1971), quân đội Mĩ đã rải xuống Việt Nam khoảng 19 triệu gallons (tức khoảng 71.9 triệu lít) thuốc khai hoang, trong đó có 11 triệu gallons (hay 41.6 triệu lít) chất màu da cam [3]. Với 11 triệu gallons chất màu da cam, người ta đoán rằng có chứa khoảng 368 pounds (tức 167 kg) dioxin [4]. Tổng diện tích mà quân đội Mĩ đã rải là 1.5 triệu hectares, tức gần 10% diện tích của miền nam Việt Nam, trong đó có nhiều vùng bị rải hơn 4 lần. Theo báo cáo chính thức của Chiến dịch Ranch Hand, kết quả là quân đội Mĩ đã phá hủy khoảng 14% diện tích rừng nam Việt Nam, kể cả 50% các rừng đước [5].
Có thể nói câu chuyện dioxin và chất màu da cam trồi sụt theo sự thăng trầm trong mối quan hệ ngoại giao giữa Mĩ và Việt Nam. Sau chiến tranh, cựu quân nhân Mĩ từng tham gia vào chiến dịch Ranch Hand phàn nàn về tình trạng sức khoẻ của họ. Một số con của họ sinh ra với dị tật, và dioxins bị tình nghi là thủ phạm. Tiếp sau đó là một loạt nghiên cứu, trong đó có một nghiên cứu qui mô trên hơn 2000 cựu quân nhân Mĩ, để xác định mối quan hệ giữa dioxins và bệnh tật. Qua hơn 20 năm nghiên cứu, các nhà khoa học Mĩ đã có đủ bằng chứng để kết luận rằng dioxins gây ra ung thư tế bào mềm (Soft-tissue sarcoma), Non-Hodgkin's lymphoma, bệnh Hodgkin, và ban clor (chloracne). Nhưng họ vẫn chưa có đủ bằng chứng để phát biểu một cách dứt khoát về ảnh hưởng của dioxins đến các bệnh khác như dị tật, dị thai, ung thư tuyến tiền liệt (prostate cancer), tiểu đường, một số bệnh thần kinh cấp tính, bệnh nứt đốt sống (spina bifida), các bệnh thuộc hệ thống nội tiết và tiêu hóa (như loét, thay đổi enzyme của gan, bất bình thường lipid), các chứng miễn nhiễm, bệnh tim, bệnh đường hô hấp, và ung thư da [6]. Nói tóm lại, họ cần có thêm dữ kiện khoa học.
Về phía Việt Nam, sau năm 1975, giới y tế Việt Nam cũng ghi nhận một số trường hợp dị tật bẩm sinh, và ung thư trong cư dân thuộc các vùng từng bị rải chất màu da cam trong thời chiến tranh. Tuy nhiên, vì cách thu thập dữ kiện chưa được hệ thống, và phương pháp nghiên cứu cũng như xử lí số liệu chưa phù hợp với các tiêu chuẩn khoa học, nên những phát hiện này không được thế giới chú ý. Dù dữ kiện còn hạn chế, chính phủ Việt Nam đã nhiều lần lên tiếng gián tiếp yêu cầu Mĩ nên có trách nhiệm với những người mà họ cho là nạn nhân của dioxin. Phía Mĩ không từ chối trách nhiệm, nhưng họ cho rằng cần phải có đầy đủ dữ kiện khoa học thì mới có thể có chương trình hành động. Ngay cả trong giới cựu quân nhân Mĩ, chỉ khoảng 7% cựu quân nhân đòi bồi thường [về thiệt hại sức khoẻ do dioxin gây ra] được chính phủ đồng ý trợ cấp; phần 93% còn lại không được công nhận để giúp đỡ tài chính.
Tình trạng qua lại về trách nhiệm và bằng chứng dằng dai mãi cho đến khi Mĩ và Việt Nam chính thức bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Sau năm 1995, hai bên đã từng gặp nhau và thảo luận phương cách để giải quyết vấn đề. Trong lần họp mặt ở Singapore vào năm 2001, hai phái đoàn Việt Nam và Mĩ đồng ý tổ chức một hội nghị khoa học vào năm 2002.
Theo thỏa thuận trên, ngày 3 Tháng Ba vừa qua, Hội nghị Khoa học Việt – Mĩ về ảnh hưởng của Chất màu da cam (Agent Orange) dioxin trong sức khỏe con người được diễn ra tại Hà Nội. Hội nghị được tiến hành trong 3 ngày, nhưng một số bàn thảo ngoài chương trình Hội nghị vẫn tiếp diễn vài ngày sau đó. Đây là một Hội nghị có tính lịch sử, được sự bảo trợ của Viện Khoa học Môi trường và Sức khỏe Quốc gia (National Institute of Environmental Health Sciences, Mĩ) và Bộ Y tế (Việt Nam). Gần 300 nhà khoa học Việt Nam, và 120 nhà khoa học từ Mĩ, Úc, Canada, Anh, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Tân Gia Ba, Thụy Điển, Nga, Lào, Tân Tây Lan, Na Uy, Hàn Quốc, và Đài Loan tham dự Hội nghị.
Mục đích chính của Hội nghị là tạo cơ hội để các nhà khoa học trên thế giới trình bày những kết quả nghiên cứu của mình, và tạo điều kiện để trao đổi ý kiến xung quanh vấn đề ảnh hưởng của dioxin và chất màu da cam trong sức khoẻ con người. Những bệnh mà các nhà khoa học đặc biệt quan tâm là ung thư, dị tật bẩm sinh, và các chứng bệnh liên quan đến hệ thống tái sản sinh.
Tuy nhiên, dù chương trình khoa học là thế, nhưng Hội nghị đã được khai mạc với vài “liều lượng chính trị” nho nhỏ. Chẳng hạn như, lúc đầu Ban tổ chức Mĩ – Việt không muốn cho các kí giả ngoại quốc tham dự, nhưng sau này họ đổi ý và cho kí giả tham dự ngày khai mạc và ngày bế mạc Hội nghị. Bài diễn văn khai mạc Hội nghị của phía Việt Nam mang chút màu sắc chính trị và cảm tính, trong đó người phát biểu nói một cách thẳng thứng rằng Mĩ đã tiến hành một cuộc chiến tranh hóa học ở Việt Nam, và nhắc lại lời kêu gọi Mĩ phải có trách nhiệm với nạn nhân người Việt Nam. Một nhóm đại diện cho cựu quân nhân Mĩ cũng kêu gọi chính phủ Mĩ phải giúp đỡ nạn nhân của dioxin ở Việt Nam. Tuy nhiên, đại sứ Mĩ ở Hà Nội không đồng ý với nhận xét “chiến tranh hóa học.” Ông đại sứ còn tiết lộ một chi tiết quan trọng, rằng khi đồng ý bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Mĩ, Việt Nam đã đồng ý không đòi bồi thường chiến tranh [7].
Nhưng Ban tổ chức đã dự trù trước đây là một Hội nghị rất khó và tế nhị. Họ cũng đã tiên đoán rằng những “trục trặc” như thế sẽ xảy ra, nên họ cũng không ngạc nhiên, và theo đuổi chương trình nghị sự khoa học đã định sẵn. Với khoảng trên dưới 100 đề tài lớn nhỏ được đem ra bàn thảo và trao đổi; trong đó người ta thấy có một số phát hiện đáng chú ý như sau:
Thứ nhất, nghiên cứu của Giáo sư Arnold Schecter, một chuyên viên nghiên cứu về dioxin (thuộc Trường Đại học Texas) cho thấy mức độ tích tụ dioxin trong cư dân thuộc một số vùng như Biên Hòa, Đà Nẵng, Giồng Trôm (Bến Tre), Tân Uyên (Sông Bé), Trà Nóc (Cần Thơ), A Lưới (Huế), v.v. vẫn còn cao hơn trung bình, và có thể nói là ở một mức độ có hại cho sức khoẻ (nồng độ “an toàn” là khoảng 2 ppt). Khoảng 36% đối tượng nghiên cứu có nồng độ dioxin cao hơn 100 ppt. Ông Schecter trình bày một trường hợp đặc biệt là một thanh niên sinh năm 1973 có nồng độ dioxin lên đến 413 ppt!
Thứ hai, trong một nghiên cứu khác của ông Schecter liên quan đến cá nhập cảng từ Việt Nam vào Mĩ. Ông thử nghiệm 20 mẫu cá được nhập cảng và bán ở hai bang Texas và California. Kết quả nghiên cứu này cho thấy cá nhập cảng từ Việt Nam có hàm lượng dioxin thấp hơn thực phẩm sản xuất ở Mĩ. Thấp như thế nào? Ông Schecter lấy một ví dụ như sau: chẳng hạn như trong một mẫu cá tra (catfish) được phân tích, hàm lượng tích tụ dioxin chỉ 0.01 phần trong một ngàn tỉ (0.01 parts per trillion, hay 0.01 ppt). Mức độ tích tụ dioxin trong cá tra trên đây quả rất thấp so với thực phẩm Mĩ. Theo một số nghiên cứu được công bố gần đây, trong các thực phẩm bày bán ở Mĩ chứa một hàm lượng dioxin tương đối cao, nhưng chưa hẳn ở mức độ đáng quan tâm. Chẳng hạn như theo một nghiên cứu được công bố vào năm 2001, nồng độ dioxin trong cá nước ngọt là 1.7 ppt; trong kem (ice cream), 0.33 đến 0.51 ppt; trong sữa, 0.16 ppt; trong bơ (butter), 1.1 ppt [8]. Ngoài ra, còn có bằng chứng khoa học cho thấy những thực phẩm như cá tra (“catfish”) khi được nấu chín hay đun sôi thì nồng độ PCDD sẽ giảm xuống đến 50% [9].
Thứ ba, nghiên cứu của Giáo sư Lê Quang Bách (Hà Nội) trên 6570 dân cư sinh sống trong các vùng chịu ảnh hưởng chất màu da cam trong thời chiến cho thấy tỉ lệ dị tật bẩm sinh trong thời gian 1975 – 2000 là 2.18 trên 1000 dân số, hay 5.38 trên 1000 trường hợp đẻ sống. Bại não là dị dạng chiếm tỉ lệ cao nhất. Dị dạng thường xảy ra trong những đứa con thứ nhất và thứ hai. Ông Bách kết luận “Loại trừ yếu tố ảnh hưởng đến nguyên nhân gây ra dị dạng bẩm sinh trên người mẹ cũng như yếu tố thời gian sinh sống của người mẹ trong khu vực nghiên cứu, cho phép nhận định dị dạng bẩm sinh chịu hậu quả lâu dài của chất độc da cam / dioxin”.
Giá trị bằng chứng: nghiên cứu khoa học hay quan sát lâm sàng?
Ảnh Minh Hoạ
Báo cáo khoa học của Việt Nam về mối liên hệ giữa dioxin và dị tật bẩm sinh cũng như vài bệnh khác đã bị các khoa học gia Mĩ chất vấn. Theo họ (khoa học gia Mĩ), muốn kết luận một mối liên hệ như thế cần phải có nghiên cứu và theo dõi bệnh nhân hàng chục năm, chứ không đơn giản chỉ trình bày vài trường hợp là xong, mà cần phải có những đối chứng (controls) trong nghiên cứu. Theo người viết bài này, người Mĩ có lí do để chất vấn, và phía Việt Nam cũng có lí do để tin tưởng vào những phát biểu của mình. Tôi không rõ những bệnh cụ thể nào được xem là “dị tật bẩm sinh” trong nghiên cứu của Giáo sư Lê Quang Bách, nhưng rõ ràng tỉ lệ 2.18 trên 1000 dân số thì khó mà tin được, vì thông thường tỉ lệ này cao hơn nhiều (ở giữa 2 và 5 phần trăm). Ngay cả trong các bà mẹ người Việt ở California, tỉ lệ dị tật bẩm sinh được ghi nhận vào khoảng 1.92 phần trăm, thấp hơn các bà mẹ người Mễ và Mĩ [10]. Do đó kết quả của phía Việt Nam quả rất đáng chất vấn.
Đối với các nhà nghiên cứu thuần túy, một kết luận nghiên cứu chỉ đáng tin cậy khi nào kết nghiên cứu đó được xác nhận bằng một hay nhiều nghiên cứu độc lập khác, và những “phương pháp khoa học” (scientific methods) dùng trong nghiên cứu được xem là thích hợp. Về mặt phương pháp học, rõ ràng các phương pháp nghiên cứu của các nhà khoa học Việt Nam còn quá đơn sơ, nếu không muốn nói là không thích hợp, để cho phép một kết luận gì giữa dioxin và dị tật bẩm sinh. Đây là một lĩnh vực mà giới nghiên cứu Việt Nam cần được giúp đỡ trong tương lai.
Phía Việt Nam, các bác sĩ làm việc trực tiếp với chương trình nghiên cứu chất độc màu da cam và dioxin khẳng định [có khi một cách mạnh mẽ] rằng qua quan sát lâm sàng, họ biết rõ những ai là nạn nhân của dioxin. Họ trưng bày một số dữ kiện và trường hợp dị tật bẩm sinh trong cư dân các vùng bị ảnh hưởng nặng chất độc này trong thời chiến. Dù nhận xét của các bác sĩ Việt Nam cần phải được xác định bằng các nghiên cứu, tôi vẫn nghĩ bác bỏ những dữ kiện của Việt Nam trong khi cân nhắc mối liên hệ giữa dioxin và bệnh tật là một điều không công bằng. Nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu chỉ là một vế của phương trình y học, nó không phải là câu trả lời dứt khoát cho mọi vấn đề. Những quan sát lâm sàng cũng đóng một vai trò rất quan trọng, và giá trị của kinh nghiệm lâm sàng không nên gạt bỏ qua. Thực vậy, nhiều khi một nhận xét lâm sàng còn có giá trị hơn cả mười năm nghiên cứu. Trường hợp về tác hại của Thalidomide [11] là một ví dụ hùng hồn về giá trị của quan sát lâm sàng.
Ngoài các thảo luận, tranh cãi liên quan đến khoa học như trên, người ta cũng có thể ghi nhận một vài khác biệt chính giữa phía Việt Nam và Mĩ về đối tượng nghiên cứu, và ưu tiên trong nghiên cứu. Về đối tượng nghiên cứu, phía Mĩ muốn tập trung và quan tâm đến môi trường; còn phía Việt Nam thì đặt trọng tâm vào sức khỏe người dân. Về đường hướng ưu tiên, phía Mĩ muốn tiến hành những nghiên cứu khoa học, trong khi phía Việt Nam đặt nặng vấn đề giúp đỡ nạn nhân của độc chất.
Sự khác biệt về quan điểm này có thể giải thích được, và thông cảm được. Về phía Mĩ, thành phần chủ đạo trong Ban tổ chức Hội nghị là những nhà nghiên cứu trong Viện nghiên cứu Môi trường Mĩ, do đó không ai ngạc nhiên khi đứng trên góc độ nghề nghiệp, họ muốn tiến hành những nghiên cứu để thẩm định sự tác hại của dioxin đến môi trường ở Việt Nam. Ngược lại, phía Việt Nam, những người nằm trong Ban tổ chức Hội nghị là những bác sĩ thuộc Bộ Y tế, nên họ quan tâm đến sức khỏe dân chúng hơn là môi trường.
Ngoài sự khác biệt về chuyên môn, người ta cũng có thể giải thích quan điểm của người Mĩ về nhu cầu dữ kiện. Trong thời gian trên dưới 30 năm qua, Mĩ đã bỏ ra một ngân sách khá lớn để nghiên cứu tác hại của dioxin trong dân chúng, đặc biệt là trong giới cựu quân nhân từng tham chiến ở Việt Nam. Trong thời gian đó, họ đã thu thập một lượng dữ kiện khá dồi dào. Hiện nay, nhiều chương trình nghiên cứu của họ vẫn còn tiếp tục. Do đó họ không có nhu cầu thu thập thêm dữ kiện về sức khỏe trong người Việt Nam, vì đó không phải là ưu tiên hay mối quan tâm hàng đầu của họ. Ngược lại, họ cần có thêm dữ kiện về dioxin trong môi trường, và Việt Nam là một nơi lí tưởng để thu thập thêm dữ kiện này.
Tuy nhiên, những dữ kiện về mối quan hệ giữa dioxin và bệnh tật trong người Việt Nam vẫn còn quá ít, nếu không muốn nói là không đáng kể. Trong hầu như tất cả các báo cáo khoa học có liên quan tới dioxin mà người viết bài này từng theo dõi, các nhà khoa học đều đề cập và trong đợi các số liệu đến từ phía Việt Nam. Điều này cũng dễ hiểu, vì đại đa số các nghiên cứu trong thời gian qua về chất độc màu da cam và dioxin đều tập trung vào đối tượng là những người dùng nó trong chiến tranh (tức là quân nhân Mĩ), nhưng một đối tượng đáng lẽ cần và đáng nhận được sự ưu tiên và quan tâm nhiều hơn là những nạn nhân của nó: đồng bào Việt Nam sống ở các vùng bị ảnh hưởng độc chất này. Thực vậy, có thể nói đối tượng lí tưởng cho nghiên cứu tác hại của chất độc màu da cam hay dioxins trong sức khỏe con người phải là đồng bào Việt Nam ở các vùng bị ảnh hưởng độc chất này, vì họ sinh sống trực tiếp với môi trường dioxin. Trong hầu như tất cả các báo cáo khoa học có liên quan tới dioxin mà tôi đã từng theo dõi, các nhà khoa học đều đề cập và trong đợi các số liệu đến từ phía Việt Nam. Thế nhưng cho đến nay vẫn chưa có một nghiên cứu nào ở Việt Nam liên quan đến tác hại của chất độc màu da cam trong dân cư người Việt được công bố trên các tờ tạp chí y học hàng đầu như New England Journal of Medicine, Lancet, Annals of Internal Medicine, Journal of the American Medical Association, v.v. Do đó, theo người viết bài này, quan điểm của Việt Nam về nhu cầu thu thập dữ kiện và nghiên cứu sự ảnh hưởng của dioxin trong sức khoẻ con người là một đường hướng hoàn toàn hợp lí.
Vấn đề thứ hai mà hai bên còn khác biệt là đường hướng ưu tiên. Phía Việt Nam muốn Mĩ giúp đỡ những người mà họ tin là nạn nhân của dioxin và chất độc màu da cam, trong khi nghiên cứu. Trong khi đó, phía Mĩ thì đặt nặng vào nhu cầu nghiên cứu khoa học hơn là giúp đỡ tài chính trong giai đoạn này. Một bên quả quyết rằng nạn nhân cần phải được giúp đỡ; một bên thì đòi hỏi phải có bằng chứng và dữ kiện trước khi thảo luận đến vấn đề tài trợ. Như nói trên, các bác sĩ Việt Nam thì cho rằng họ có lí do lâm sàng để biết ai là nạn nhân và ai không là nạn nhân. Nhưng người Mĩ thì đặt vấn đề cũng chính đáng: làm sao họ biết một cách khách quan rằng đó là những nạn nhân của dioxin và chất màu da cam? Một bên dựa vào cảm tính do chứng kiến và tiếp cận với nạn nhân; một bên dựa vào lí trí và khoa học.
Đây là một sự mâu thuẫn mà tôi nghĩ khó có thể phân giải để đi đến một giải pháp tối ưu. Tuy nhiên, người ta có thể thấy được logic của phía Việt Nam như sau:
Thứ nhất, đó là một vấn đề bỏ lỡ cơ hội. Tính đến nay, chất màu da cam và dioxin do Mĩ rải xuống Việt Nam đã qua một thời gian đúng 40 năm, tức là hơn một thế hệ con người. Sau hơn 10 năm, lượng dioxin còn tồn tại trong con người chỉ trên dưới 50%. Nếu kết quả nghiên cứu trong giới cựu quân nhân Mĩ và một vài nơi khác ở Âu châu có thể dùng để khái quát hóa cho tình trạng sức khoẻ của người Việt Nam thì người ta có thể nói rằng đã có nhiều người chết trong thời gian dài đó có ít nhiều liên quan hay chịu ảnh hưởng chất màu da cam. Nói một cách khác, nhiều “đối tượng lí tưởng” nhất, hay nạn nhân của dioxin và chất độc màu da cam khả tín nhất không còn nữa. Những nạn nhân hay đối tượng còn sống ngày nay có thể chỉ là nạn nhân thuộc thế hệ thứ hai.
Thứ hai, vấn đề thời gian. Một nghiên cứu có hệ thống, có ý nghĩa khoa học cao, thì thời gian theo dõi đối tượng phải từ 10 năm đến 20 năm. Chương trình nghiên cứu của Ý kéo dài hơn 20 năm [12]. Chương trình nghiên cứu trong cựu chiến binh Mĩ (chiến dịch Ranch Hand) cũng đã tiến hành hơn 20 năm. Một nghiên cứu từ Việt Nam, nếu được tiến hành ngay bây giờ, thì cũng phải chờ đến khoảng 2020 mới có kết quả để làm bằng chứng khoa học cho giới làm chính trị quyết định. Và đến đó thì nhiều người cũng sẽ qua đời! Nạn nhân ít đi dần. Đối tượng ít đi dần. Và đến khi có dữ kiện để xem xét việc giúp đỡ thì đã quá muộn, nếu không muốn nói là không có ý nghĩa gì nữa.
Giá trị của nghiên cứu không chỉ là thông tin khoa học, hay cống hiến tri thức vào kho tàng tri thức của nhân loại, mà còn là giá trị thực tiễn của thông tin. Nếu những thông tin nghiên cứu sau 20 năm chẳng giúp ích gì cho người dân Việt Nam thì thiết tưởng những nghiên cứu như thế đã mất đi ít nhiều lí tưởng của khoa học. Nhà cầm quyền nắm ngân sách có lí do để đặt vấn đề có nên nghiên cứu hay không, nếu như kết quả không có một viễn ảnh thực tế giúp đỡ người dân.
Mặt khác, người ta cũng không thể phủ nhận cái logic trong sự suy nghĩ của các nhà khoa học Mĩ. Nếu không có thông tin xác tín, thì làm sao biết ai mà giúp đỡ. Đối tượng nào, với bệnh gì, ở đâu, điều kiện ra sao, v.v. cần giúp đỡ? Khó mà trả lời những câu hỏi này một cách khẳng định nếu như không có những nghiên cứu khoa học.
Việt Nam đã bỏ lỡ một cơ hội tốt quá lâu trong công việc này. Tuy nhiên, chậm trễ còn hơn là không có gì. Do đó, nhu cầu nghiên cứu và thu thập dữ kiện về ảnh hưởng của dioxin và sức khỏe cũng như môi trường ở Việt Nam thật là cấp thiết. Nhưng vấn đề được đặt ra là cần nghiên cứu gì? Tôi xin đề nghị một số đường hướng nghiên cứu cụ thể như sau:
Thứ nhất, xác định mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Trong bất cứ một vấn đề y học nào, điều quan trọng và cần thiết trước nhất là cần phải biết bao nhiêu người bị ảnh hưởng. Hiện nay, phía Việt Nam thường đưa ra con số 1 triệu người, tuy nhiên, con số này chỉ là một ước tính mà cơ sở khoa học của nó chưa được vững vàng. Vì thế cần phải tiến hành một cuộc nghiên cứu “epidemiology” qui mô ở mức độ dân số để trả lời những câu hỏi sau đây: số người bị ảnh hưởng chất độc màu da cam hay dioxin; thời gian ảnh hưởng đã bao lâu; bao nhiêu thế hệ; ở những vùng nào; và đo lường nồng độ tích tụ dioxin trong từng cá nhân.
Thứ hai, xác định mối liên hệ giữa dioxins và một số vấn đề sức khoẻ trong người Việt. Đây là một nhu cầu cực kì cấp bách, vì cho đến ngày nay, chưa ai biết rõ dioxin đã ảnh hưởng đến sức khỏe của nạn nhân Việt Nam một cách cụ thể, và đó cũng chính là một nguồn gốc của tranh cãi hiện nay giữa Mĩ và Việt Nam về việc bồi thường hay không bồi thường nạn nhân. Qua theo dõi các nghiên cứu của Mĩ và Ý, người ta thấy có khoảng 20 bệnh có thể liên hệ đến dioxin, và những bệnh này có thể là những đối tác đầu tiên cho một nghiên cứu ở Việt Nam. Tuy nhiên, tôi đề nghị chọn ra một số bệnh “ưu tiên” để tập trung nghiên cứu như sau: dị tật bẩm sinh, các loại ung thư vú (trong phụ nữ), tuyến tiền liệt (đàn ông), hệ thống tiêu hóa, và các bệnh liên quan đến nội tiết như bệnh tiểu đường, bệnh xương, và các bệnh tâm thần.
Thứ ba, cần phải nghiên cứu tác hại của dioxin trong cấu trúc di truyền của cá nhân. Đã có một số bằng chứng khoa học gần đây cho thấy dioxin hay TCDD có khả năng làm thay đổi cấu trúc di truyền của con người, do đó, nếu ảnh hưởng của dioxin kéo dài qua nhiều thế hệ thì yếu tố di truyền (genes) nhất định phải đóng một vai trò quan trọng. Vì thế, tôi đề nghị cần phải tập trung nghiên cứu vào những đối tượng gia đình (không chỉ trong những cá nhân không có quan hệ huyết thống), để có thêm dữ kiện cho phân tích di truyền.
Ba hướng nghiên cứu trên đây có thể thực hiện được, một số với cơ sở vật chất sẵn có ở Việt Nam, và một số có thể cần sự giúp đỡ về kĩ thuật của các nhóm nghiên cứu ngoại quốc. Những nghiên cứu cụ thể theo ba chiều hướng trên đây cần phải được vạch ra để có kế hoạch tiến hành. Có lẽ một trong những điều cần làm ngay là thành lập một ủy ban chuyên nghiên cứu, gồm các nhà khoa học ở trong nước và các chuyên gia người Việt và người ngoại quốc ở các nước như Mĩ, Úc, Canada, Thụy Điển, v.v. Ủy ban này nên có đại diện của giới y tế công cộng, thống kê học, khoa học cơ bản (basic science), công nghệ sinh học, di truyền học, dân số học, v.v..
Nói tóm lại, cho đến nay không ai còn nghi ngờ sự độc hại của dioxin trong con người. Nhưng chứng minh sự ảnh hưởng của dioxin trong sức khỏe con người vẫn còn là một thách thức lớn của khoa học. Ngoài một số bệnh ung thư mà giới khoa học đã có đầy đủ bằng chứng để cho rằng dioxin là một nguyên nhân chính, một số bệnh khác vẫn còn trong vòng nghi vấn hay cần thêm bằng chứng. Ở Việt Nam, sự hiện diện của dioxin trong môi trường ở một số vùng và ở một mức độ có hại cho sức khoẻ là một thực tế không ai có thể chối cãi. Nhưng nếu kết quả của các nghiên cứu ở Mĩ và Ý đem vào áp dụng cho tình hình Việt Nam, người ta có thể nói rằng đã có nhiều nạn nhân dioxin đã bỏ mạng, và nhiều người vẫn còn đang sống với ảnh hưởng của độc chất này. Nhưng dữ kiện khoa học cụ thể từ Việt Nam để phát biểu những nhận xét này vẫn còn thiếu. Thực vậy, trường hợp dioxin và sức khoẻ ở Việt Nam là một sự bỏ lỡ cơ hội. Hơn một phần tư thế kỉ sau khi chiến tranh chấm dứt, Việt Nam vẫn chưa tiến hành những nghiên cứu qui mô, có hệ thống để xác định mức độ nghiêm trọng cũng như tác hại của dioxin trong sức khỏe của người Việt Nam.
Vì thiếu dữ kiện khoa học, mối liên hệ giữa dioxin và người Việt Nam cũng như người Mĩ trở nên một vấn đề phức tạp, vì về bản chất nó mang tính khoa học, nhưng chịu ảnh hưởng của cảm tính, và bị nhuộm màu sắc chính trị, ngoại giao. Không thể chỉ dựa vào khoa học hay chỉ dùng cảm tình để thuyết phục giới hữu trách Việt Nam và Mĩ. Dù thiếu dữ kiện khoa học, nhưng kinh nghiệm lâm sàng không thể bỏ qua, và nạn nhân của dioxin ở Việt Nam là một thực tế. Do đó, một mặt chính quyền Việt Nam cần huy động nhân lực và chuyên gia trong cũng như ngoài nước để tiến hành những chương trình nghiên cứu qui mô có hệ thống, một mặt chính quyền Mĩ cũng nên giúp đỡ những nạn nhân người Việt mà họ đã có kinh nghiệm trong giới cựu quân nhân Mĩ trong hơn hai thập niên qua. Những tranh luận bằng chữ nghĩa sẽ không giải quyết được một vấn đề cần hành động thực tế.
[1] Dioxins là tên gọi chung cho một số hóa chất trong nhóm dibenzodioxin, dibenzofurans, và polychlorinated biphenyls (PCBs). Ở Mĩ, dioxins được định nghĩa là tập hợp của 29 hợp chất gồm 7 chất 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (hay TCDD, hay dioxin), 10 chất furans, và 12 chất PCBs. Ở Âu châu, dioxins là tập hợp của 210 hóa chất, trong số này, 17 chất, kể cả TCDD, được xem là độc hại nhất. Gần đây, Cơ quan Quốc tế Nghiên cứu Ung thư (International Agency for Research on Cancer, hay còn gọi là IARC) xếp dioxin vào loại độc chất số 1 gây ra ung thư. Xem báo cáo “Polychlorinated dibenzo-para-dioxin and polychlorinated dibenzoforans,” IARC monographs on the carcinogenic risks to humans, Vol. 69, Lyon, France. International Agency for Research on Cancer, 1997.
Dioxins hiện diện trong môi trường, chủ yếu là từ những phó sản của các hãng xưởng kĩ nghệ. Người ta tìm thấy những nơi gần những hãng sản xuất hóa chất, lò đốt rác, lò đốt dụng cụ y khoa thường có nồng độ dioxins cao hơn những vùng không có những hãng này. Một khi dioxins đã thải vào không khí, chúng có thể bay đi khá xa, và qua nhiều ngày tích tụ thành cặn bã ở trên mặt và trong lòng đất, và nước. Những cặn bã này có khi trở thành thức ăn của lợn, bò, cá, v.v., và từ đó, dioxins được “di chuyển” vào cơ thể con người, khi chúng ta tiêu thụ thịt động vật và cá. Theo ước tính của một số nghiên cứu gần đây, khoảng 80% đến 95% dioxins trong con người xuất phát từ thực phẩm, nhất là những thực phẩm có chất béo cao như mỡ, bơ, sữa. Một khi xâm nhập vào cơ thể con người, dioxins tồn tại khá lâu, có khi trên 10 năm (Xem báo cáo khoa học của J.L. Prikle và đồng nghiệp tựa đề “Estimates of the half-life of 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin in Vietnam Veterans of Occupation Ranch Hand,” Tập san Journal of Toxicology Environmental Health; năm 1989, số 27, trang 165-71; Báo cáo khoa học của W.H. Wolfe và đồng nghiệp tựa đề “Determinants of TCDD half-life in veterans of Operation Ranch Hand,” Tập san Journal of Toxicology Environmental Health; năm 1994, số 41, trang 481-8).
[2] Theo tài liệu Record, 4th SECDEF Conference, HQ CINCPAC, March 21, 1962. Trích từ “Operation Ranch Hand: Herbicides in Southeast Asia 1961-1971” của Tiến sĩ William A. Buckingham, Jnr.
[3] Xem bài xã luận “New IOM Report links Agent Orange exposure to risk of birth defect in Vietnam Vets’ children,” do Tiến sĩ Joan Stephenson viết trong Tạp san Journal of the American Medical Association (JAMA), số 275, ra ngày 10 tháng Tư 1996, trang 1066-1067.
[4] Xem bài xã luận “Agent Orange: exposure and policy,” do Tiến sĩ Michael Gough viết trong Tập san American Journal of Public Health, năm 1991; số 81: trang 289-290.
[5] Theo báo cáo của Công ty Tư vấn Hatfield (Canada), #201-1571 Bellevue Avenue, West Vancouver, BC V7V 1A6, Canada.
[6] Xem báo cáo khoa học “Veterans and Agent Orange: Update 2000” do Institute of Medicine, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kì.
[7] Xem báo cáo khoa học “Intake of dioxins and related compounds from food in the U.S. population,” [Tập san] Journal of Toxicology and Environmental Health A, năm 2001, Bộ 11, trang 1-18.
[8] Xem báo cáo khoa học “A comparison of dioxins, dibenzofurans and coplanar PCBs in uncooked and broiled ground beef, catfish and bacon,” Tập san Chemosphere, năm 1998, số Tháng 10-11, trang 1723-1730.
[9] Nguyên văn phát biểu của Tòa Đại sứ Mĩ tại Hà Nội, theo bản tin của Reuters (của kí giả David Brunnstrom) ngày 4 tháng 3, 2002: “U.S. Vietnam relations were normalized in 1995 after Vietnam dropped claims war reparation / compensation”.
[10] Xem báo cáo khoa học “Congenital malformations in offsprings of Vietnamese women in California 1985 – 1997”, do G. W. Shaw và đồng nghiệp công bố trên Tập san Teratology, năm 2002, số 65, trang 121-124.
[11]Thalidomide là một loại thuốc trước đây dùng làm dịu trong những phụ nữ mang thai. Trong thập niên 1960s, Bác sĩ William McBride (Úc) qua quan sát vài trường hợp trong bệnh nhân của ông đã khám phá rằng trong khi mang thai trong 3 tháng đầu tiên, thuốc có thể gây ra dị thai. Phát hiện này làm rúng động thế giới y khoa một thời, vì thuốc này được dùng rất rộng rãi trước đó. Trong trường hợp này, người ta không cần
phải có bằng chứng nghiên cứu mới cấm việc dùng thuốc Thalidomide. Do đó, lập tức sau phát hiện của Bác sĩ McBride, thuốc này bị cấm dùng trong các phụ nữ đang mang thai.
[12] Vào tháng Bảy, năm 1976, một hãng sản xuất thuốc diệt cỏ 2,4,5-trichlorophenol (TCP) tại vùng Seveso (Ý) bị cháy, nổ tung, và thải ra môi trường chung quanh khoảng 30 kí lô dioxin. Chính quyền địa phương và các nhà chức trách y tế Ý nghi ngờ là dân cư sống trong vùng có thể bị nhiễm độc chất dioxin. Do đó, kể từ năm 1977, Chính phủ Ý đã thành lập một nhóm nghiên cứu gồm các nhà khoa học và bác sĩ chuyên nghiên cứu về tác hại của dioxin trong sức khỏe của dân cư trong vùng Seveso và phụ cận. Có thể xem bài “Health effects of dioxin exposure: a 20-year mortality study” do Pier A. Bertazzi và đồng nghiệp công bố trên Tập san American Journal of Epidemiology, năm 2001; số 153, trang 1031-44; và bài “Paternal concentration of dixin and sex ratio of offspring”, do Giáo sư Paolo Mocarelli và đồng nghiệp công bố trên tạp chí y khoa Lancet, số 355, ra ngày 27 tháng 5, 2000, trang 1858-1863.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Ngày 10/7/1976 một tai nạn kĩ nghệ xảy ra tại nhà máy và cũng là lò phản ứng 2,4,5-trichlorophenol (TCP) gần thị trấn Seveso (cách thành phố Milan khoảng 25 km) làm thải ra môi trường chung quanh khoảng 30 kg dioxin, một hóa chất độc hại vào hàng số một mà con người biết đến. Cư dân trong vùng và các vùng phụ cận bị phơi nhiễm độc chất. Ngay trong ngày đó, hàng ngàn cư dân bị các triệu chứng như ói mửa, nhức đầu, và đau mắt. Một số trẻ em phải nhập bệnh viện vì các triệu chứng liên quan đến da.
Dioxin
Lúc đó, khoa học chưa có khả năng đo lường nồng độ dioxin trong máu hay mô mỡ ; do đó cách định mức phơi nhiễm độc chất duy nhất là đo nồng độ dioxin trong đất. Sau này giới khoa học biết rằng định mức phơi nhiễm như thế (tức là dựa vào nồng độ dioxin trong đất) thường thấp hơn độ phơi nhiễm thật đến 60 lần (1). Tuy nhiên, dựa vào nồng độ dioxin trong đất và mức độ hủy diệt cây cỏ chung quanh, các nhà nghiên cứu phân chia toàn vùng ảnh hưởng thành 3 khu vực với mã danh là A, B và R. Họ còn chọn ra một khu vực không bị phơi nhiễm dioxin, gọi là khu C (control, hay đối chứng) để tiện việc so sánh và nghiên cứu khoa học sau này (2).
Sau khi tai nạn xảy ra khoảng hai tuần, 212 hộ gia đình (gồm 736 cư dân) phải tản cư khỏi khu vực A, tức là khu có nồng độ dioxin cao nhất. Một số nhà và bin-đinh khu A cũng bị triệt phá bỏ. Sau khi cư dân di tản, nhà chức trách tiến hành đào 300.000 m3 đất (sâu đến 40 cm) và đem lượng đất này chứa trong hai hố đặc biệt xây dựng cho các chất thải hóa học. Một năm sau, việc làm sạch khu vực A mới xong. Cư dân trong khu B và R không phải tản cư, nhưng phải tuân theo những qui luật vệ sinh nghiêm ngặt.
Ngay sau khi tai nạn xảy ra, ý thức được tiềm năng độc hại của dioxin, và với sự hỗ trợ của chính phủ Ý, các nhà nghiên cứu khoa học và bác sĩ đã thiết lập ngay một chương trình nghiên cứu qui mô về tác hại của dioxin đến sức khỏe cư dân trong vùng. Chương trình nghiên cứu này nhắm vào ba hướng chính : (i) kiểm tra vệ sinh và bảo vệ sức khỏe cư dân trong những khu vực được xem là chịu ảnh hưởng nhiều nhất ; (ii) nghiên cứu dịch tễ học để xác định những mối liên hệ giữa dioxin và tỉ lệ phát sinh bệnh tật trong cư dân, kể cả lập ra một cơ quan theo dõi tất cả các bệnh như ung thư, dị tật bẩm sinh, tiểu đường, thần kinh, v.v…; và (iii) nghiên cứu cơ bản về tác hại của dioxin.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Năm 1988, với sự giúp đỡ của Cơ quan phòng chống và kiểm soát bệnh tật (CDC, Mĩ) các nhà nghiên cứu tiến hành đo nồng độ dioxin bằng quang phổ kế trong các mẫu máu của cư dân trong vùng mà họ đã thu thập từ lúc tai nạn xảy ra đến 1977 (các mẫu máu này được bảo quản trong tủ lạnh âm 20 độ C). Kết quả đo nồng độ dioxin lần đầu được công bố vào năm 1991 (3). Họ (các nhà nghiên cứu) phát hiện nồng độ dioxin rất cao trong một số cư dân, dao động từ 828 đến 56.000 ppt (part per trillion, phần ngàn tỉ). Đặc biệt là trẻ em dưới 13 tuổi có khuynh hướng bị phơi nhiễm nặng hơn thanh niên và người lớn. Điều này cũng phù hợp với một phân tích mới đây cho thấy một mối quan hệ đảo ngược giữa độ tuổi và độ phơi nhiễm dioxin (nói cách khác, tuổi càng nhỏ nồng độ dioxin càng cao, (4)).
Nồng độ dioxin (ppt) trong cư dân Seveso năm 1976 (ngay khi xảy ra tai nạn)
Khu vực
Phụ nữ dưới 13 tuổi (n = 302)
Phụ nữ 13 tuổi trở lên (n=698)
Nam dưới 13 tuổi (n = 264)
Nam 13 tuổi trở lên (n=420)
A
2965
1970
1840
1310
B
289
174
455
455
R
406
51
261
80
C (Đối chứng)
52
36
95
41
Chú thích : n có nghĩa là số lượng cư dân. Tất cả những con số trên là nồng độ trung bình.
Hai mươi năm sau (tức 1996), các nhà nghiên cứu chọn ngẫu nhiên 62 cư dân từ khu vực A (n = 7 người) và B (n = 55 người), và 59 cư dân từ khu vực C để đo lại nồng độ dioxin, và kết quả đã được công bố (5). Theo kết quả phân tích này, nồng độ dioxin trung bình trong cư dân khu A là 53,2 ppt, khu B là 11 ppt, và khu C là 4,9 ppt. Trong tất cả các vùng A, B và C, phụ nữ có nồng độ dioxin cao hơn nam giới. Như vậy, sau 20 năm, nồng độ dioxin trong máu có phần giảm so với năm đầu xảy ra tai nạn, nhưng cư dân trong các vùng ảnh hưởng vẫn có nồng độ cao hơn một cách đáng kể so với vùng C không bị phơi nhiễm dioxin.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Một vài phát hiện chính
Trong gần 30 năm qua, qua công trình nghiên cứu tác hại của dioxin, các nhà nghiên cứu Ý đã công bố khoảng 100 bài báo khoa học trên các diễn đàn y khoa quốc tế. Ở đây, tôi chỉ tóm lược một số phát hiện nổi bật qua các bài báo khoa học từ Seveso :
Tử vong. Tỉ lệ tử vong là một chỉ tiêu lâm sàng cụ thể nhất về tác hại của một yếu tố sinh học như dioxin. Năm 2001, tức 25 năm sau khi tai nạn xảy ra, các nhà nghiên cứu tiến hành phân tích và so sánh tỉ lệ tử vong trong dân cư thuộc các khu vực bị ảnh hưởng dioxin (A, B, R) và khu không ảnh hưởng (C) (6). Họ phát hiện rằng đàn ông sống trong khu A và B (hai nơi có nồng độ dioxin cao nhất) có tỉ lệ tử vong vì ung thư tăng 30 %, đặc biệt là tỉ lệ tử vong vì ung thư ruột tăng gấp 2,4 lần, ung thư phổi tăng 30 %.
Ngoài ra, so với khu C, tỉ lệ tử vong vì chứng ung thư máu trong các cư dân (nam và nữ) thuộc khu A và B tăng 70 %. Đặc biệt là tỉ lệ tử vong vì ung thư dạng Hodgkin tăng gần 5 lần, ung thư non-Hodgkin tăng gần 3 lần, ung thư máu (myeloid leukemia) tăng 2,4 lần.
Tiểu đường.
Ngoài ra cư dân, đặc biệt là phụ nữ, trong vùng A và B còn có nguy cơ bị tiểu đường cao hơn khu C đến 2,4 lần. Một số bệnh liên quan đến hệ thống tuần hoàn máu và hô hấp cũng tăng từ 20 % đến 50 %.
Ung thư vú.
Trong một nghiên cứu vừa công bố vào khoảng 2 năm trước đây (7), các nhà nghiên cứu theo dõi tỉ lệ phát sinh ung thư vú trong 981 phụ nữ mà mẹ của họ vào năm 1976 ở độ tuổi 40 (nói cách khác, vào thời điểm xảy ra tai nạn kĩ nghệ, các phụ nữ này chỉ mới ra đời hay chỉ 5 hoặc 10 tuổi). Sau thời gian 20 năm theo dõi, có 15 phụ nữ bị ung thư vú. Tuổi trung bình lúc chẩn đoán ung thư là 45 tuổi, tức trẻ hơn so với dân số quốc gia. Nồng độ dioxin trong máu của các phụ nữ bị ung thư vú là 72 ppt, cao hơn nồng độ dioxin trong nhóm phụ nữ không bị ung thư vú (trung bình 55 ppt). Nói cách khác, phụ nữ có nồng độ dioxin trong máu cao có nguy cơ bị ung thư vú cao. Qua phân tích thống kê, các nhà nghiên cứu ước tính rằng xác suất bị ung thư vú tăng gấp 2 lần khi nồng độ dioxin tăng 10 lần.
Tỉ lệ giới tính.
Theo thống kê thế giới cứ 100 trẻ em mới sinh có khoảng 51 em là nam giới. Nhưng các cư dân sinh sống trong khu vực bị nhiễm dioxin cao có tỉ lệ nam sinh thấp hơn một cách đáng kể. Năm 1996, các nhà nghiên cứu Seveso đã thu thập số liệu lâm sàng trên 296 bà mẹ và 239 người cha. Tính từ 1976 đến 1996, có 328 em trai và 346 em gái ra đời từ 535 cha mẹ này. Tính trung bình, độ tích tụ dioxin trong máu được ghi nhận là 96,5 ppt trong các người cha và 62,5 ppt trong các bà mẹ. Trong các người cha thuộc khu C (không bị nhiễm dioxin), tỉ lệ sinh con trai là khoảng 56 % ; và khu A, chỉ 44 %. Trong các bà mẹ thuộc khu C, tỉ lệ sinh con trai là 47 % ; và khu A, 49 %. Tuy nhiên, nếu cả cha lẫn mẹ đều bị nhiễm, tỉ lệ sinh con trai chỉ 44 %. Như vậy, ảnh hưởng của dioxin trong các người cha nghiêm trọng hơn trong các bà mẹ. Phân tích trong các người cha bị nhiễm dioxin cho thấy mức độ tích tụ dioxin trong máu càng cao càng có ảnh hưởng lớn đến tỉ lệ sinh con trai (8).
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Kinh nghiệm từ Seveso
Trong thời gian 10 năm trời (1962-1971) quân đội Mĩ đã phun xuống Việt Nam 76,9 triệu lít hóa chất. Bởi vì tất cả hóa chất, nhất là chất màu da cam, đều chứa dioxin, tổng số lượng dioxin thải vào môi trường được ước tính là tối thiểu 370 kg, tức hơn 10 lần so với số lượng dioxin bị thải ra ở Seveso. Gần 5 triệu cư dân trong các vùng phía Nam Việt Nam bị ảnh hưởng dioxin (9). Có thể nói không ngoa rằng chiến dịch phun hóa chất xuống Việt Nam là một cuộc chiến hóa học lớn nhất thế giới, bởi vì trong lịch sử chiến tranh chưa có một lượng hóa chất nào được dùng ở qui mô như thế.
Hơn 25 năm sau khi chiến dịch phun hóa chất xuống Việt Nam chấm dứt, nồng độ dioxin trong cư dân Việt Nam vẫn còn cao (10-11). Xin đưa ra một vài con số tiêu biểu : ở Đà Nẵng, nồng độ dioxin trung bình là 96,3 đến 118,2 ppt ; Quảng Trị : 77 ppt ; Tây Nguyên : 40,3 ppt ; A Lưới : 77 ppt ; Thừa Thiên : 57 ppt ; Đồng Nai : 47 ppt ; Sông Bé : 55 ppt ; Trà Nóc (Cần Thơ) : 105 ppt, v.v… Tất cả những nồng độ này đều cao hơn so với nồng độ trong cư dân Seveso sau 25 năm tai nạn mà tôi vừa trình bày.
Mặc dù qui mô lớn như thế nhưng tác hại của độc chất da cam và dioxin trong đồng bào Việt Nam từng bị phơi nhiễm độc chất trong thời chiến cho đến nay vẫn chưa rõ ràng. Trong suốt gần 30 năm sau khi chiến tranh chấm dứt, trên các diễn đàn khoa học quốc tế số lượng bài báo khoa học liên quan đến độc chất da cam từ Việt Nam còn cực kì khiêm tốn (chưa đến con số 10). Phần lớn những nghiên cứu này chỉ ở dạng mô tả, chưa đi sâu vào vấn đề lâm sàng và bệnh lí. Lí do đơn giản là trong thời gian qua chúng ta vẫn chưa có được một chương trình nghiên cứu qui mô và có hệ thống như ở Ý. Tất nhiên, cũng có những nguyên nhân khách quan vì sao một chương trình nghiên cứu như thế đã không thực hiện được, nhưng hiện nay, tôi nghĩ đã có điều kiện để tiến hành nghiên cứu độc chất da cam ở nước ta.
Hiện nay, một số nạn nhân độc chất da cam đệ đơn kiện các công ti hóa chất từng cung cấp độc chất cho lính Mĩ để họ rải xuống Việt Nam, nhu cầu thu thập, phân tích và công bố dữ kiện về tác hại của độc chất da cam thật là cấp thiết. Ở đây, tôi thấy cần phải nhấn mạnh hai chữ “công bố”, bởi vì trong thực tế chúng ta đã từng thu thập dữ kiện, nhưng các dữ kiện này hình như ít khi nào, thậm chí chưa bao giờ được công bố trên các diễn đàn khoa học quốc tế. Tôi cho rằng đó là một điều rất đáng tiếc, không chỉ trên phương diện khoa học mà còn trên phương diện đạo đức, chúng ta cần công bố những dữ kiện đó để thế giới biết được tác hại của độc chất.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Kinh nghiệm từ công trình nghiên cứu Seveso cho thấy nghiên cứu tác hại lâu dài của độc chất da cam hay dioxin là một việc làm hoàn toàn khả dĩ. Trong cuốn sách mới xuất bản (11), tôi đã bàn tương đối chi tiết về ba định hướng nghiên cứu, mà tôi xin tóm lược như sau :
• Thứ nhất, phát triển cho được một phương pháp để ước định mức độ phơi nhiễm độc chất cho từng cá nhân trong những vùng từng bị ảnh hưởng độc chất ;
• Thứ hai, thiết lập mối liên hệ giữa mức độ phơi nhiễm độc chất da cam và các bệnh như ung thư, dị tật bẩm sinh, tiểu đường, và tỉ lệ giới tính ;
• Thứ ba, thẩm định tác hại của dioxin hay độc chất da cam đối với cấu trúc di truyền (gen).
Để đạt được những mục tiêu trên, chúng ta cần phải thiết kế một chương trình nghiên cứu cho có hệ thống khoa học. Nói có “hệ thống khoa học” có nghĩa là các công trình nghiên cứu trong chương trình này phải được tổ chức và tiến hành theo các nguyên tắc khoa học để sao cho kết quả có thể công bố trên các diễn đàn khoa học quốc tế và sao cho đồng nghiệp trên thế giới công nhận. (Hiện nay, cũng có một vài công trình nghiên cứu nhỏ trong nước, nhưng kết quả chưa được giới khoa học quốc tế đánh giá đúng mức vì các khiếm khuyết liên quan đến phương pháp khoa học).
Để đạt được các tiêu chuẩn quốc tế và các dữ kiện có giá trị khoa học cao, chúng ta có thể tiến hành từng bước một. Bước thứ nhất là phương pháp chọn mẫu và đối tượng nghiên cứu cần phải được cân nhắc đặc biệt. Chẳng hạn như chúng ta có thể dựa vào lịch sử phơi nhiễm độc chất da cam để chọn ra 4 vùng làm trọng điểm nghiên cứu, trong đó có một vùng không hề bị ảnh hưởng độc chất trong thời chiến (như ở Hà Nội chẳng hạn). Trong mỗi vùng, có thể sử dụng phương pháp chọn mẫu theo từng nhóm (cluster sampling), và chọn ra 2500 đối tượng và mời họ tham gia vào chương trình nghiên cứu.
Bước thứ hai, tất cả các đối tượng được chọn sẽ được phỏng vấn, khám sức khỏe toàn diện, và lấy mẫu máu cũng như nước tiểu. Trong bước này, tất cả các thông tin liên quan đến nơi sinh, nơi đóng quân (nếu trong quân đội), và thời gian phơi nhiễm sẽ được thu thập thật kĩ. Ngoài ra, tất cả các thông tin liên quan đến bệnh tật cũng như tất cả các chỉ số nhân trắc của đối tượng và con em, thân nhân gần của đối tượng đều được thu thập cho đầy đủ.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Sau khi đã thu thập dữ kiện ban đầu, và dựa vào thông tin cá nhân, chúng ta có thể ứng dụng một số phương pháp toán thống kê để phát triển một chỉ số phơi nhiễm cho từng cá nhân một. Chỉ số phơi nhiễm này sẽ là một trong những yếu tố để phân tích cho các bước kế tiếp. Ở bước này, ngoài việc ước tính tỉ lệ bệnh tật, chúng ta còn có thể phân tích mối liên hệ giữa bệnh tật và độ phơi nhiễm độc chất.
Tuy nhiên điểm yếu của nghiên cứu trong bước này là chúng ta phải nghiên cứu đảo ngược (tức là tìm căn bệnh hiện tại, và truy tìm nguyên nhân trong quá khứ), trong khi đó y học thì nghiên cứu “viễn cảnh” (tức là tìm nguyên nhân hiện nay, rồi theo dõi bệnh tật phát sinh trong tương lai). Để khắc phục yếu điểm này chúng ta phải tiến hành thêm bước thứ ba.
Bước thứ ba là theo dõi các đối tượng trong một thời gian 20 năm theo định kì. Cứ mỗi 2 năm, họ sẽ được tái khám, lấy mẫu máu và nước tiểu. Tất cả các bệnh tật phát sinh trong thời gian đó đều phải thu thập và phân tích. Một trong những yếu tố quan trọng để phân tích mối liên hệ giữa độc chất và bệnh tật là đo nồng độ dioxin trong máu. Có thể chúng ta chưa có đủ tiền bạc để đo nồng độ dioxin, nhưng tôi thiết tha đề nghị phải lấy cho được mẫu máu của các nạn nhân và bảo quản cho thật tốt để sau này (dù 5, 10 hay 20 năm) khi có điều kiện tài chính chúng ta vẫn có thể xem xét nồng độ dioxin, và mối liên hệ giữa dioxin và bệnh tật mà chúng ta đã thu thập ngay từ đầu.
Bước thứ tư, để giải quyết mục tiêu thứ ba (tức tác hại của dioxin đến cấu trúc gen) tôi đề nghị chúng ta nên chọn ra khoảng 200 người được xem là có độ phơi nhiễm dioxin cao, và từ 200 người này, chúng ta sẽ mời các thành viên trong gia đình (ít nhất là 3 thế hệ : cha mẹ, con, và cháu). Chúng ta sẽ lấy chút mẫu máu, và phân tích khoảng 400 gen markers để xem mức độ đột biến gen cao mức nào. Theo tôi, vấn đề di truyền rất quan trọng, bởi vì tôi nghi rằng những nạn nhân dioxin có thể đã qua đời (tức là chúng ta không có cách gì biết họ có phơi nhiễm hay bệnh tật gì hay không), nhưng dấu tích di truyền của họ có thể lưu truyền cho đời con và cháu. Do đó, nghiên cứu đột biến gen là một cách truy tìm quá khứ để cho phép chúng ta phát biểu về tác hại hiện tại của dioxin.
CHẤT ĐỘC DA CAM
-Dioxin và những kinh nghiệm từ Seveso (Ý)-
Về mặt tổ chức, tôi đề nghị chúng ta cần phải có hẳn một cục nghiên cứu, với những ủy ban đặc nhiệm như sau : Ủy ban điều hành nghiên cứu, tức là lo tìm nguồn tài chính, tranh thủ quần chúng (media) và các vấn đề liên quan đến khoa học & an toàn trong nghiên cứu ; Ủy ban phụ trách về thu thập dữ kiện (data collection committee). Chúng ta cần một hay 2 người trong ủy ban điều hành nằm trong ủy ban này ; Ủy ban phụ trách về kiểm tra sự chính xác và độ tin cậy của dữ kiện thu thập được (data monitoring committee), ủy ban này độc lập với ủy ban phần b ; Ủy ban phụ trách phân tích dữ kiện (data analysis committee) độc lập với hai ủy ban trên ; ủy ban này cũng lo phần công bố các bài báo khoa học trên các tập san y học thế giới.
Ngoài ra, chúng ta phải tranh thủ hợp tác với các chuyên gia và đồng nghiệp nước ngoài để biến chương trình nghiên cứu thành một chương trình mang tính quốc tế và khách quan, để những ai còn nghi ngờ không thể nói chúng ta chỉ làm để mà chứng minh một luận điểm đã có sẵn. Đây cũng là một vấn đề tế nhị, bởi vì khi nói đến các nghiên cứu chất da cam từ Việt Nam, các chuyên gia nước ngoài đều lịch sự nói “cần phải xem xét thêm”, một cách nói rằng họ không tin kết quả nghiên cứu từ Việt Nam, bởi vì tất cả nghiên cứu từ Việt Nam đều cho ra một kết quả nhất quán rất khả nghi vì ngay cả trong môi trường thí nghiệm độ nhất quán cũng không cao như thế!
Nghiên cứu khoa học là một lĩnh vực có thể nói là mạo hiểm và tốn tiền. Đối với nước ta, vấn đề tài chính có lẽ là vấn đề lớn nhất. Chi phí đo nồng độ dioxin cho mỗi cá nhân tốn khoảng 1000 đô-la ; nếu chúng ta nghiên cứu trên 10.000 người thì chi phí đo dioxin cũng lên đến con số 10 triệu đô-la. Đó là một con số lớn. Đó là chưa kể các khoản chi tiêu khác trong việc bảo quản máu và công tác thu thập thông tin y khoa cá nhân. Có thể giảm chi phí trên, nhưng nói chung chúng ta cần ít nhất là 2 triệu đô-la để tiến hành một chương trình nghiên cứu có giá trị.
Cũng cần phải nhìn trước những khó khăn mang tính khoa học mà chúng ta có thể gặp phải. Thứ nhất là vấn đề đối tượng. Như tôi nói ở trên, có thể có nhiều người nhiễm độc chất (những đối tượng lí tưởng cho nghiên cứu) đã qua đời, cho nên những đối tượng mà chúng ta nghiên cứu hiện nay chỉ là thế hệ thứ hai hay thứ ba, và có thể mức độ liên hệ giữa độc chất và bệnh tật không còn rõ ràng như thế hệ đầu tiên. Chính vì thế mà tôi nói đến con số 10.000 người để nghiên cứu. Thứ hai là vấn đề thời gian. Một nghiên cứu có hệ thống, có ý nghĩa khoa học cao, thì thời gian theo dõi đối tượng phải từ 10 năm đến 20 năm. Chương trình nghiên cứu của Ý kéo dài hơn 30 năm. Chương trình nghiên cứu trong cựu chiến binh Mĩ (Chiến dịch Ranch Hand) cũng đã tiến hành hơn 30 năm. Một nghiên cứu từ Việt Nam, nếu được tiến hành ngay bây giờ, thì cũng phải chờ đến khoảng 20 năm nữa mới có kết quả để làm bằng chứng khoa học cho nhà cầm quyền quyết định. Và đến đó thì nhiều người cũng sẽ qua đời ! Nạn nhân ít đi dần. Đối tượng ít đi dần.
Nhưng những khó khăn đó không thể là hàng rào ngăn cản công trình nghiên cứu, mà là những thách thức chúng ta cần giải quyết một cách sáng tạo. Tôi tin là chúng ta có thể làm được điều này. Không thể thụ động để nói khó khăn mà không bắt tay làm. Chỉ khi nào chúng ta tiến hành nghiên cứu thì mới có số liệu để công bố, để làm cơ sở cho các đàm phán và phản biện với phía các công ti hóa chất Mĩ. Tôi tin rằng với quyết tâm của lãnh đạo và các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước, một chương trình nghiên cứu như thế có thể đem lại nhiều kết quả có ích không chỉ cho nạn nhân của độc chất da cam, mà còn cống hiến nhiều tri thức quan trọng cho thế giới y học.
Chất màu da cam (thường được đề cập đến là Agent Orange, hay AO) [1] là một loại thuốc diệt cỏ, gồm có hai thành phần chính: 2-4-dichlorophenoxyacetic và 2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin (tức dioxin). Trong thập niên 1940, chất màu da cam được phát triển để diệt cỏ dại. Tuy nhiên, hóa chất này còn tỏ ra rất hữu hiệu trong việc tiêu diệt các loại cây có lá rộng và vụ mùa. Khả năng diệt cỏ và cây xanh của AO đã thu hút sự chú ý của giới quân sự Mỹ, và họ đã thử nghiệm thành công ở FortDetrick (bang Maryland), Căn cứu Không quân Eglin (bang Florida), và CampDrum (bang New York), trước khi đem sang dùng ở Thái Lan vào đầu thập niên 1960's.
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
