Sách Sách - Người bạn vô giá số 8

Ernest Hemingway là một tượng đài của văn học Mỹ và của văn học thế giới, ông từng được giải Nobel và nổi tiếng với nguyên lý “tảng băng trôi”.
Với nguyên lý “tảng băng trôi”, một tác phẩm văn học đa tầng nghĩa cần phải phân tích trên nhiều hệ quy chiếu khác nhau. “Ông già và biển cả” là một tác phẩm ngắn, dễ đọc, phù hợp nhất để các bạn đọc trẻ nghiên cứu băng.

Giờ chúng ta cùng đặt chân lên tảng băng (phần nổi của các phẩm)
“Nhân vật trung tâm của các phẩm là ông lão người Cuba, Santiago, người đã cố gắng chiến đấu trong ba ngày đêm vật lộn với một con cá kiếm khổng lồ trên biển vùng Giếng Lớn khi ông câu được nó. Sang đến ngày thứ ba, ông dùng lao đâm chết được con cá, buộc nó vào mạn thuyền và lôi về nhưng đàn cá mập đánh hơi thấy đã lăn xả tới, ông lại đem hết sức tàn chống chọi với lũ cá mập, phóng lao, thậm chí cả mái chèo để đánh. Ông giết được nhiều con, đuổi được chúng đi, nhưng cuối cùng khi nhìn đến con cá kiếm của mình thì nó đã bị rỉa hết thịt chỉ còn trơ lại một bộ xương cá to đùng.”

Nhảy xuống nước và chúng ta cùng lặn sâu xuống 5m nước (phần chìm của tác phẩm)
Hemingway là nhà văn Mỹ nhưng toàn bộ bối cảnh và nhân vật lại ở đất nước Cuba. Santiago ông lão đánh cá người Cuba hiên ngang, kiên cường, bền bỉ, không bỏ cuộc. Tác phẩm ra đời năm 1951, thời điểm phong trào cách mạng của lãnh tụ Fidel đang trong giai đoạn chuẩn bị, một cơn giông lớn sắp quyét qua Cuba. Ông già Santiago-Tinh thần Cuba lúc này mang giá trị cổ vũ tinh thần cực mạnh. 2 năm sau, cách mạng Cuba bùng nổ. Trải qua bao khó khăn, bao nhiêu máu, mồ hôi, nước mắt phải đổ xuống, chúng ta chợt nhớ tới câu nói truyền cảm hứng mãnh liệt của tác phẩm: “Nhưng con người sinh ra không phải để thất bại. Con người có thể bị hủy diệt chứ không thể bị khuất phục.”

Chúng ta cùng lặn sâu xuống 10m nước (phần chìm của tác phẩm)
“Ông già và biển cả” chứa rất nhiều các cặp đối lập. Ngay từ tên tác phẩm: Ông già x Biển cả (Ông già - một con người, nhỏ bé, hữu hạn; Biển cả - Đại tự nhiên, bao la, trường cửu); Thằng bé x Ông già (Thằng bé - nhỏ tuổi, nhiệt tình và đang có vận may; Ông già - lớn tuổi, 87 ngày ra khơi tay trắng, vận may đang từ bỏ ông). Và còn nhiều cặp đối lập khác từ đầu đến tận cuối tác phẩm như: Ông già khi còn trẻ × Gã chơi vật tay; Ông già × Con cá kiếm vv... Các cặp đối lập cùng xuất hiện thể hiện vị thế ngang bằng nhau giữa chúng. Bạn nào từng đọc Nam Hoa Kinh có thể liên tưởng ngay tới tư tưởng Tề Vật của cụ Trang Chu.

Nào, chúng ta cùng lặn sâu xuống 15m nước (phần chìm của tác phẩm)
Hành trình ra khơi lần thứ 88 chính là hành trình sống của một con người. Đêm trước khi khởi hành, ông lão không mơ gì khác ngoài giấc mơ từ thời thơ bé, giấc mơ về những con sư tử. Khi mới ra khơi, ánh nắng làm ông lão không nhìn rõ gì cả, như đứa trẻ ngây thơ cũng chưa thể nhìn mà hiểu thế giới xung quanh. Con cá kiếm là ước mơ mà con người theo đuổi. Khi ra khơi ông lão biết mình đang tìm kiếm nhưng chưa biết thứ mình tìm thấy sẽ là cái gì. Khi còn trẻ, chúng ta có khác chi đâu? Chúng ta cũng muốn có một ước mơ, một mục tiêu để theo đuổi để nỗ lực mà sao thấy “mông lung như một trò đùa”. Khi con cá cắn câu, ông lão tha hồ tưởng tượng về kích thước, chủng loại, tập tính của nó, dù nó vẫn nơi đáy nước và được biển khơi phủ lên một bức màn bí hiểm. Hành trình này thực sự gian nan và có thể đánh gục bất cứ kẻ nào thiếu kiên cường, lì lợm và nhụt trí bởi lúc này chúng ta biết chúng ta phải chiến đấu nhưng chúng ta chưa biết đối thủ của chúng ta là thứ gì. Vũ khí quan trọng nhất trong cuộc chiến trường kỳ này, theo ông lão là trí tuệ và kinh nghiệm (bạn nào đang khởi nghiệp chắc hiểu sâu sắc đoạn này). Rồi con cá xuất hiện, phóng mình lên khỏi mặt nước - Giấc mơ của chúng ta đó, lý tưởng, hoài bão của chúng ta đó – nó mới đẹp, vĩ đại, kiêu hãnh làm sao.

Nào, chúng ta cùng lặn sâu xuống 20m nước (phần chìm của tác phẩm)
Bộ xương cá kiếm - tâm buông bỏ để lòng bình yên.
Ví thử đám cá mập không đến, thân hình khổng lồ nặng nửa Tấn của con cá kiếm vô hình chung sẽ khiến hành trình trở về của một ông lão đã kiệt sức như thế nào? Nó sẽ là cái neo, quả tạ, là gánh nặng cản trở ông. Ý nghĩa của con cá kiếm lúc này, ngoài cái giá “30 cent/1 pound” không là gì khác hơn. Khi con cá kiếm bị rỉa sạch sẽ chỉ còn trơ lại bộ xương, con thuyền nát và ông lão còn nát hơn cả con thuyền bỗng trở nên nhẹ nhàng, ánh đèn Havana lại xuất hiện, ông lão nhận ra chưa bao giờ mình bình yên đến thế. Ông về lều, mơ lại giấc mơ về những con sử tử (chứ không phải về cuộc phiêu lưu với con cá kiếm vĩ đại hay cuộc chiến với bầy cá mập hung hãn) - giấc mơ từ thuở thơ bé của ông. Buông bỏ để lòng bình an/ để ngủ một giấc như ngày bé thơ.

Qua đây, nhà văn gửi đến độc giả thông điệp rằng: “Con người được sinh ra không phải để dành cho thất bại. Con người có thể bị huỷ diệt nhưng không thể bị đánh bại”. Con người luôn kiên cường vững chí, quả quyết dũng cảm, hết lòng vì lý tưởng cuộc sống, tuy rằng đứng trước thiên nhiên, con người ta thật yếu đuối nhỏ bé, và đôi lúc cũng gặp trắc trở, nhưng nhất định không được bỏ cuộc, một ngày còn cố gắng thì vẫn sẽ có cơ hội để thành công, sự cố gắng ấy chính là hành động để chứng minh năng lực cũng như giá trị tồn tại của mỗi con người trong cuộc đời này.