+ Lấy cớ bảo vệ đạo Gia Tô, chiều 31/8/1858, liên quân Pháp-Tây dàn trận trước cửa biển Đà Nẵng.
Chánh xác, đây là nguyên nhân trực tiếp. Từ thời Minh Mạng và Thiệu Trị, Tự Đức diễn ra nhiều cuộc bách hại tín đồ đạo Công giáo và có nhiều tín đồ Công giáo tử vì đạo (người tử đạo đầu tiên có lẽ là Anrê Phú Yên, tử đạo vào thời Lê - Trịnh). Đầu thời Nguyễn, tín đồ Công giáo ở Bắc Kỳ là 30 vạn người, ở Nam Kỳ là 6 vạn người (thống kê năm 1820)
Năm 1851, Tự Đức ban hành lệnh cấm đạo và giết hại nhiều giáo sĩ. Các giáo sĩ ở Việt Nam cũng truyền đạo bằng nhiều phương thức, như bố thí thuốc men, tặng quà, giúp đỡ người túng thiếu… Có nhiều giáo sĩ làm những trò khoa học trong các bộ áo khoác thần bí, thậm chí học còn dùng ma thuật để mê hoặc nhân tâm. Như giáo sĩ Pauli đã lợi dụng khoa học như sau: ngày 9 tháng 12 năm 1860, ông ta biết có nguyệt thực ở thành Dinh Thủy (tức Quy Nhơn). Một viên quan võ ở đấy nghe nói vậy không tin, thế là hai bên đánh đố. Giáo sĩ đặt yêu cầu nếu ông quan kia thua thì phải nghe ông ta giảng kinh 8 ngày. Kết quả là giáo sĩ thắng"
Nguyên cớ thật sự là: đầu thời Tự Đức, nhiều giáo sĩ Pháp và Tây Ban Nha (trong đó có giám mục Tây Ban Nha Diaz) bị bức hại, hoàng hậu Pháp là Eugenie (vợ của Hoàng đế Pháp Napoleon III) bất bình và đã xúi giục chồng trả thù. Nguyên là người gốc Tây Ban Nha, Hoàng hậu Pháp dễ dàng có quan hệ mật thiết với triều đình Madrid của Nữ hoàng Isabel II. Với lại, giám mục Diaz có quan hệ họ hàng với hoàng hậu Pháp, nên bà ta kiên quyết trả thù bằng cách tiến hành chiến tranh xâm lược Việt Nam. Hoàng đế Pháp sau khi nghe xong lời của hoàng hậu thì nửa tin nửa ngờ, nhưng ông ta cũng xúc tiến kế hoạch xâm lược Việt Nam với mục đích "bảo vệ đạo Gia-tô". Sau khi nghe các báo cáo của giáo sĩ Huc và Retold (hoạt động ở Việt nam đầu thời Tự Đức) và nhất là tên giáo sĩ Pellerin xấu xa, âm mưu dùng nội gián ở nước ta là khoảng 200 giáo dân ở Đà Nẵng làm nội ứng; Hoàng đế Pháp càng củng cố quyết tâm xâm lược Việt Nam. Trước Ủy ban Nam Kỳ do tên Rieunier lập ra năm 1857, giáo sĩ Huc có báo cáo trình bày chi tiết về điều kiện của Việt Nam và nêu những lợi ích của Pháp khi xâm lược Việt Nam. Các cuộc hòa đàm giữa Pháp với Tây Ban Nha được tiến hành, đã thống nhất sẽ liên minh với nhau cùng xâm lược Việt Nam. Cuối tháng 8/1858, vua Pháp lệnh cho Phó đô đốc De Genouilly kéo 13 thuyền Pháp, kết hợp với 2 thuyền của Tây Ban Nha từ chiến trường Trung Quốc kéo sang, chính thức xâm lược vào rạng sáng 1/9/1858
Ps: bài viết theo trí nhớ của người viết, được tập hợp từ các tư liệu sau:
Lịch sử Việt Nam 1858 - 1896 của Vũ Huy Phúc;
Bước mở đầu của sự thiết lập hệ thống thuộc địa Pháp ở Việt Nam (1858-1897) của Nguyễn Xuân Thọ;
Đại cương lịch sử Việt Nam, tập 2 của Đinh Xuân Lâm
[TẶNG BẠN] TRỌN BỘ Bí kíp học tốt 08 môn
